4 / 19
ولخرجى در خريد خانه
۹۱.الأمالى للصدوق : حدّثنا صالح بن عيسى بن أحمد بن محمّد العجلى ، قال : حدّثنا محمّد بن محمّد بن عليّ ، قال : حدّثنا محمّد بن الفرج الروياني ، قال : حدّثنا عبد اللَّه بن محمّد العجلي ، قال : حدّثنى عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن أبيه ، عن أبان مولى زيد بن عليّ ، عن عاصم بن بهدلة ، قال :
قالَ لى شُرَيحٌ القاضى : اِشتَرَيتُ داراً بِثَمانينَ ديناراً ، وكَتَبتُ كِتاباً ، وأشهَدتُ عُدولًا ، فَبَلَغَ ذلِكَ أميرَ المُؤمنينَ عَلِيَّ بنَ أبى طالِبٍ عليه السلام ، فَبَعَثَ إلَيَّ مَولاهُ قَنبَراً فَأَتَيتُهُ ، فَلَمّا أن دَخَلتُ عَلَيهِ قالَ : يا شُريحُ ! اِشتَرَيتَ داراً ، وكَتَبتَ كِتاباً ، وأشهَدتَ عُدولًا ، ووَزَنتَ مالًا ؟ قُلتُ : نَعمَ .
قالَ : يا شُرَيحُ ! اِتَّقِ اللَّهَ ، فَإِنَّهُ سَيَأتيكَ مَن لا يَنظُرُ فى كِتابِكَ ولا يَسأَلُ عَن بَيِّنَتِكَ حَتّى يُخرِجَكَ مِن دارِكَ شاخِصاً ، ويُسلِمُكَ إلى قَبرِكَ خالِصاً ، فَانظُر أن لا تَكونَ اشتَرَيتَ هذِهِ الدّارَ مِن غَيرِ مالِكِها ، ووَزَنتَ مالًا مِن غَيرِ حِلِّهِ ، فَإِذا أنتَ قَد خَسِرتَ الدّارَينِ جَميعاً ؛ الدُّنيا وَالآخِرَةَ .
ثُمَّ قالَ عليه السلام : يا شُرَيحُ ! فَلَو كُنتَ عِندَما اشتَرَيتَ هذِهِ الدّارَ أتَيتَنى ، فَكَتَبتُ لَكَ كِتاباً عَلى هذِهِ النُّسخَةِ ، إذاً لَم تَشتَرِها بِدِرهَمَينِ .
قالَ : قُلتُ : وما كُنتَ تَكتُبُ يا أميرَ المُؤمِنينَ ؟!
قالَ : كُنتُ أكتُبُ لَكَ هذَا الكِتابَ :
بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ ، هذا مَا اشتَرى عَبدٌ ذَليلٌ مِن مَيِّتٍ اُزعِجَ بِالرَّحيلِ ، اِشتَرى مِنهُ داراً فى دارِ الغُرورِ ، مِن جانِبِ الفانينَ إلى عَسكَرِ الهالِكينَ . وتَجمَعُ هذِهِ الدّارُ حُدوداً أربَعَةً : فَالحَدُّ الأَوَّلُ مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى الآفاتِ ، وَالحَدُّ الثّانى مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى العاهاتِ ، وَالحَدُّ الثّالِثُ مِنها يَنتَهى إلى دَواعِى المُصيباتِ ، وَالحَدُّ الرّابِعُ مِنها يَنتَهى إلى الهَوى المُردى وَالشَّيطانِ المُغوى ، وفيهِ يُشرَعُ بابُ هذِهِ الدّارِ .
اِشتَرى هذَا المَفتونُ بِالأَمَلِ مِن هذَا المُزعَجِ بِالأَجَلِ جَميعَ هذِهِ الدّارِ ، بِالخُروجِ مِن عِزِّ القُنوعِ وَالدُّخولِ فى ذُلِّ الطَّلَبِ ، فَما أدرَكَ هذَا المُشتَرى فيما اشتَرى مِنهُ مِن دَرَكٍ ، فَعَلى مُبلى أجسامِ المُلوكِ ، وسالِبِ نُفوسِ الجَبابِرَةِ ، مِثلُ كِسرى وقَيصَرَ وتُبَّعٍ وحِميَرَ ، ومَن جَمَعَ المالَ إلى المالِ فَأَكثَرَ ، وبَنى فَشَيَّدَ ، ونَجَّدَ فَزَخرَفَ ، وَادَّخَرَ بِزَعمِهِ لِلوَلَدِ ، إشخاصُهُم جَميعاً إلى مَوقِفِ العَرضِ لِفَصلِ القَضاءِ ، وخَسِرَ هُنالِكَ المُبطِلونَ .
شَهِدَ عَلى ذلِكَ العَقلُ إذا خَرَجَ مِن أسرِ الهَوى ونَظَرَ بِعَينِ الزَّوالِ لِأَهلِ الدُّنيا ، وسَمِعَ مُنادِى الزُّهدِ يُنادى فى عَرَصاتِها : ما أبيَنَ الحَقَّ لِذى عَينَينِ ! إنَّ الرَّحيلَ أحَدُ اليَومَينِ ، تَزَوَّدوا مِن صالِحِ الأَعمالِ ، وقَرِّبوا الآمالَ بِالآجالِ ، فَقَدَ دَنَتِ الرِّحلَةُ وَالزَّوالُ .۱
ترجمه
۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : عاصم بن بهدله گفت كه : شريح قاضى به من گفت : خانهاى را به هشتاد دينار خريدم و در اين باره نوشتهاى (سندى) هم رد و بدل نمودم و چند نفر عادل را هم گواه گرفتم . خبر به امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السلام رسيد . ايشان غلام خود، قنبر، را براى احضار من فرستاد و من هم خدمت ايشان رسيدم . هنگامى كه بر ايشان وارد شدم، فرمود : «اى شريح ! شنيدهام خانهاى خريدهاى و نوشتهاى رد و بدل كردهاى و گواهانى گرفتهاى و پولهايى خرج نمودهاى» .
گفتم: درست است .
فرمود : «اى شريح ! از خدا بترس . همانا به همين زودى، كسى نزد تو خواهد آمد كه در نامهات نظر نمىكند و از گواهت نمىپرسد . تو را از منزلت بيرون كرده، به قبرستان تسليمت مىكند . پس بنگر كه اين خانه را از غير مالكش نخريده باشى ، و بهاى آن را از غير حلال نداده باشى كه در اين صورت، در دنيا و آخرت، زيان خواهى كرد .
اى شريح ! اگر آن گاه كه مىخواستى خانهاى بخرى ، در نزد من حاضر مىشدى، برايت نوشتهاى مىنوشتم كه در آن صورت، خانه را [حتّى] به دو درهم نمىخريدى» .
گفتم: اى امير مؤمنان! چه مىخواستى بنويسى ؟
فرمود : «نامهاى به اين مضمون برايت مىنوشتم : به نام خداوند بخشنده مهربان . اين است آنچه خريده است بنده ذليل، از مردهاى كه به همين زودى كوچانده مىشود . او در دنياى فريبنده، منزلى خريده است كه در كوى فانى شوندگان و سپاه نابودان جاى دارد ، و حدود چهارگانه اين منزل، بدين ترتيب است : حد اوّل، منتهى است به آفتها ؛ دوم، منتهى
است به مرضها ؛ سوم، منتهى است به مصيبتها ؛ چهارم، منتهى است به پرتگاه و شيطان فريب دهنده ، كه درِ اين خانه، از همين حدّ چهارم گشوده مىشود .
اين بنده فريفته آرزوها، از بندهاى كه مُشرف به مرگ است، خانهاى را خريد و خود را از عزّت قناعت بيرون برد و در ذلّت طالبان دنيا درآورد . زيانى كه اين خريدار از جنس متحمّل مىشود ، بر عهده تباه كننده اجسام و گيرنده جان پادشاهان ستمگرى مانند كسرا ، قيصر ، تُبَّع ، و حِمير است . آن كس كه ثروتها را روى هم انباشت ، و اموال را روز به روز افزود ، ساختمانهاى بلند و بناهاى محكم ساخت ، آنها را زينت داد و آراست ، و پنداشت كه ثروتها را براى فرزندان ذخيره كرده است. اين ثروتمندان براى عرضه اعمال [در پيشگاه پروردگار]، حاضر مىشوند تا حكم قطعى در بارهشان صادر گردد و در آن جا باطل گروندگان، زيان خواهند ديد .
شاهد اين گفتار، عقل است ، هر گاه كه از اسارت هوس بيرون گردد و با چشمهاى عبرتبين، به زوال دنيا نظر افكند و به منادى زهد كه فرياد مىزند، گوش فرا دهد كه مىگويد : حق براى كسى كه دو چشم بينا داشته باشد ، بسيار روشن است . كوچ نمودن از دنيا، از دو روز، بيرون نيست [و امروز يا فردا از دنيا خواهيد رفت]. از اعمال شايسته توشه برداريد ، و آرزوها را به مرگها نزديك كنيد ؛ چرا كه كوچ كردن و فانى شدن، نزديك است» .