نُه . سبب وفات‏

بر پايه گزارش نجاشى و صاحب بن عبّاد ، حضرت عبد العظيم عليه السلام در اثر بيمارى و به مرگ طبيعى از دنيا رفته است .^۱ هنگامى كه بدن شريفش را براى غسل دادن برهنه كردند، در جيب ايشان ورقه‏اى يافت شد كه در آن، نسب ايشان تا امير مؤمنان عليه السلام نوشته شده بود .^۲
ليكن در كتاب الشجرة المباركة در باره سبب وفات حضرت عبد العظيم عليه السلام آمده :
وقُتِلَ بِالرَّىِّ و مَشهَدُهُ بِها مَعروفٌ و مَشهورٌ .^۳
[حضرت عبد العظيم‏] در رى كشته شده و مزار او در آن جا معروف و مشهور است .
همچنين در كتاب المنتخب طريحى آمده :
مِمَّن دُفِنَ حَيّاً مِنَ الطّالِبِيّنَ عَبدُ العَظيم الحَسَنِىُّ بِالرَّيِّ .^۴
گفته شده از جمله كسانى كه از خاندان على بن ابى طالب زنده به گور شده، عبد العظيم حسنى در رى است .
در گزارش ديگرى به كتاب مشجّرات ابن مُعَيّه، نسبت داده شده كه ايشان را با زهر، به شهادت رسانده‏اند .^۵

مشخّص نيست؛ ليكن مى‏توان گفت كه سابقه مبارزاتى خاندان آن بزرگوار از يك سو ، و شخصيت علمى و جهادى و ارتباط بسيار نزديك حضرت عبد العظيم عليه السلام با اهل بيت عليهم السلام از سوى ديگر ، موجب شدند كه ايشان در سال‏هاى پايانى زندگى، تحت تعقيب حكومت وقت، قرار گيرد . از اين رو، براى ادامه فعّاليت‏ها و چه بسا با اشاره امام هادى عليه السلام، زندگى مخفى را انتخاب كرد ، و با لباس پيك و به صورت مسافرى ناشناس ، وطن اصلىِ خود را ترك كرد و شهرهاى مختلفى را پشت سر گذاشت تا آن كه در شهر رى در مكانى به نام «سربان»^۱ رحل اقامت افكند و در خانه يكى از پيروان اهل بيت عليهم السلام در محلّه‏اى - كه «سكّة الموالى» ناميده مى‏شد - ، سكونت يافت . روزها روزه بود و شب‏ها به عبادت مى‏پرداخت و گاه به صورت مخفيانه از خانه‏اى كه در آن ساكن بود، خارج مى‏شد و به زيارت قبرى كه هم‏اكنون در مقابل مزار او قرار دارد، مى‏رفت و مى‏فرمود : اين، قبر مردى از فرزندان موسى بن جعفر عليه السلام است .
معلوم نيست كه حضرت عبد العظيم عليه السلام چند سال در شهر رى سكونت داشته است. مسلّم، اين است كه ايشان به قدرى در اين شهر بوده كه بيشتر شيعيان رى، به تدريج با ايشان آشنا شده بودند ،^۲ و با در نظر گرفتن اين كه ايشان به شدّت تحت تعقيب بوده و ارتباط تك تك مردم با او چه بسا مدّت‏ها طول مى‏كشيد ، مى‏توان گفت : احتمالاً ايشان چند سال از سال‏هاى پايانى عمر خود را در رى گذرانده است . همچنين رفت و آمد بيشتر شيعيان با وى، حاكى از فعّاليت‏هاى فرهنگى و سياسى اوست .