حکمت عزاداری

شناخت دلایل عزاداری برای امام حسین علیه السلام ، نخستین گام در راه تأمین اهداف بلند این سنّت مهم و سرنوشت سازِ پیروان اهل بیت علیهم السلام است ؛ زیرا عزاداری بدون معرفت، نه تنها ارزشی ندارد ؛ بلکه چه بسا به زیان اهداف اصلی این حرکت ارزشمند نیز باشد . بر پایه روایتی ، در ره نمودهای امام علی علیه السلام به کمیل ، چنین آمده است :

ما مِن حَرَکةٍ إلّا وَ أنتَ مُحتاجٌ فیها إلی مَعرِفَةٍ . [۱]هیچ [رفتار و] حرکتی نیست ، مگر این که تو در آن ، به شناخت، نیازمندی.

ممکن است در پاسخ سؤال از علّت و چرایی عزاداری بر امام حسین علیه السلام و یارانش ، گفته شود که مطابق نصّ صریح و روشن قرآن ، محبّت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله ، واجب است .[۲]بنا بر این ، می توان گفت : حکمت گریه بر امام حسین علیه السلام و اقامه عزا برای مصائب ایشان ، اظهار ارادت به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار است .

بی تردید ، اظهار محبّت نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله از طریق سوگواری برای سالار شهیدان ، همان طور که اشاره شده ، پسندیده و در جهت بزرگداشت شعائر الهی است ؛ لیکن تأمّل در روایاتی که توصیه و تأکید بر تداوم اقامه ماتم بر سید الشهدا علیه السلام دارند ، ایجاب می کند که عزاداری برای ایشان ، دلیلی بسیار فراتر از اظهار محبّت به اهل بیت علیهم السلام داشته باشد ؛ بلکه از نگاه سید بن طاووس ، اگر لزوم پیروی از فرمان قرآن و سنّت نیز نبود ، اظهار محبّت نسبت به اهل بیت علیهم السلام ایجاب می کرد که به دلیل منزلت والایی که امام حسین علیه السلام و یارانش به واسطه شهادتْ بِدان دست یافتند ، اظهار مسرّت و شادمانی کنیم . وی می نویسد :

اگر نبود که پوشیدن لباس سوگواری و مصیبت ، به خاطر از میان رفتن نشانه های هدایت و تأسیس پایه های گم راهی ، و تأسّف بر سعادتی که از دست دادیم و افسوس بر چنین شهادتی ، پیروی کردن از فرمان قرآن و سنّت است ، ما در برابر آن نعمت بزرگ ، لباس شادی و خوش حالی می پوشیدیم ، و چون در بی تابی و سوگواری ، خشنودی صاحب روز معاد نیز هست و نیکان در آن ، غرضی دارند ، ما لباس عزا پوشیدیم و همواره اشک ریختیم و به چشم هایمان گفتیم : «همواره بگِریید» و به دل هایمان گفتیم : «همانند زنانِ جوانْ از دست داده ، ماتم بگیرید» .[۳]

بنا بر این ، باید دید حکمتِ آن همه تأکید بر عزاداری و گریه برای ابا عبد اللّه علیه السلام چیست ؟

حکمت شهادت او، هر چه باشد ، حکمت عزاداری برای او نیز هست .

حکمت شهادت امام حسین علیه السلام

اصلی ترین علّت قیام و شهادت امام حسین علیه السلام ، مبارزه با نادانی است. بر پایه آنچه بسیاری از منابع معتبر ، در این باره، از امام صادق علیه السلام گزارش کرده اند ، ایشان ، در دعایش به درگاه خداوند می گوید :

وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیک لِیستَنقِذَ عِبادَک مِنَ الجَهالَةِ وَحَیرَةِ الضَّلالَةِ . [۴]و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی گم راهی ، بیرون آورد .

همه آنچه در تبیین هدف قیام و حکمت شهادت امام حسین علیه السلام بیان شد ،[۵]در تعبیر «جهل زدایی» خلاصه شده است . جهل زدایی ، نه تنها هدف قیام سید الشهدا علیه السلام ، بلکه هدف بعثت خاتم الأنبیا صلی الله علیه و آله و نزول قرآن است :

«کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ.[۶]کتابی است که آن را به سوی تو فرو فرستادیم، تا مردم را از تاریکی ها به سوی روشنایی ، بیرون آوری» .

هدف از بعثت پیامبران پیشین نیز جهل زدایی[۷]بوده است :

«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِئایتِنَآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَک مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ» .[۸]ما موسی را با آیات خود ، فرو فرستادیم [و به او دستور دادیم] که قومت را از تاریکی ها به سوی نور ، بیرون بیاور» .

در حقیقت ، «جهل» ، ریشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است ، چنان که در روایتی از امام علی علیه السلام آمده که فرمود :

الجهلُ أصلُ کلِّ شرٍّ . [۹]نادانی، ریشه همه بدی هاست.

بر این اساس ، اصلی ترین کار انبیا و اولیای الهی ، ریشه کن کردن بیماری جهل از جامعه است ؛ زیرا تا این بیماری علاج نگردد ، نمی توان انتظار داشت که ارزش های دینی بر جامعه ، حاکم گردد . امام حسین علیه السلام نیز برای تحقّق این آرمان بلند ، خون پاک خود را در راه خدا اهدا کرد و بدین سان ، اصلی ترین دلیل پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام برای «زنده نگه داشتن مکتب شهادت ، به وسیله عزاداری بر امام حسین علیه السلام » نیز جهل زدایی از جامعه اسلامی است و تا درمان کامل این بیماری خطرناک اجتماعی و استقرار حاکمیت مطلق ارزش های اسلامی در جهان ، تداوم این مکتب ، ضرورت دارد .