نويسنده چندين اثر در حوزه سيره اهل بيت(ع):
امام باقر(ع)؛ مبیّن معارف اهل بيت(ع) در ابعاد تفسيری، اعتقادی، اخلاقی و فقهی
امام باقر(سلام الله علیه) در دوره‌ای می‌زيسته‌اند كه فرصت مناسب‌تری برای نشر معارف اهل بيت(ع) داشتند و لذا از ايشان علاوه بر ادعيه و تفاسير، احاديث گرانبهای بسياری در حوزه‌های مختلف فقه، اعتقادات، اخلاق، مسائل تربيتی و ... به دست ما رسيده است.
حجت‌الاسلام و المسلمين عبدالكريم پاك‌نيای تبريزی، مدرس حوزه علميه قم و مؤلف چندين اثر در حوزه سيره اهل بيت(ع)، به بيان نكاتی درباره تاريخ زندگی و سيره علمی، تربيتی، اخلاقی پيشوای پنجم شيعيان جهان، حضرت امام محمدباقر(ع) و ميراث روايی بر جای مانده از ايشان پرداخت.
نويسنده كتاب «امام باقر(ع)؛ سرچشمه دانش» اظهار كرد: بنا بر مشهور تولد ايشان در سوم صفر سال ۵۷ هجری در مدينه منوره اتفاق افتاده و در خردسالی (حدود سه سال و شش ماهگی) با جد بزرگوار خود، حضرت امام حسين(ع) در واقعه كربلا همراه بوده‌اند. مادر گرامی امام محمد باقر(ع) نيز فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع) است كه ايشان نيز در واقعه كربلا حضور داشته است.
اين محقق و پژوهشگر تصريح كرد: بر اساس منابع تاريخی، پيشوای پنجم با ده تن از خلفای ستمگر اموی معاصر بوده كه سال‌های امامت ايشان با پنج تن از اينان يعنی وليد بن عبدالملك، سليمان بن عبدالملك، عمر بن عبدالعزيز، يزيد بن عبدالملك و هشام بن عبدالملك مقارن بوده است.
وی ادامه داد: يكی از نكات قابل توجه درباره امام باقر(ع) آن است كه با آنكه ما از كوفيان چندان دل خوشی نداريم، اما بيشترين شاگردان ايشان از اهل كوفه بوده‌اند و اين امر به عقيده بنده، به احتمال قوی بدان جهت بوده كه بعد از واقعه عاشورا و حادثه كربلا، كوفه دچار انقلابات درونی و تحولات فرهنگی مهمی شده بود كه آنان چنين از معارف اهل بيت(ع) استقبال می‌كردند.
حجت‌الاسلام پاك‌نيا اضافه كرد: امام باقر(ع) با فرصت مناسبی كه در اواخر دوران اموی در اختيارشان قرار گرفت، نهضت فكری و فرهنگی گسترده‌ای را برای اشاعه انديشه‌های علمی خود و معارف اهل بيت(ع) آغاز و بستر و زمينه مناسبی را برای شكل‌گيری دانشگاه امام جعفر صادق(ع) فراهم كردند و در واقع می‌توان گفت كه بنيانگذار دانشگاه امام صادق(ع)، امام باقر(ع) هستند.
وی گفت: از جمله شاگران مشهور امام باقر(ع) می توان به زرارة بن اعين، حمران بن اعين، حسن بن حسن، زيد بن علی(ع)، سليم بن قيس هلالی، جابر بن عبدالله انصاری، جابر بن يزيد جوفی، بكير بن اعين، ابان ابن تغلب، فضيل بن يسار، ليث بن بختری معروف به ابوبصير، محمد بن مسلم، ابوحمزه ثمالی و بسياری ديگر اشاره كرد كه خوشه‌چين خرمن مكتب حضرتش بوده و از آن بهره برده‌اند.
اين محقق و پژوهشگر تصريح كرد: شيخ طوسی مشهورترين شخصيت‌نگار شيعه، ۴۶۸ تن از شاگردان امام باقر(ع) را نام برده كه همگی اينان از مكتب علمی امام(ع) استفاده كرده‌اند و مهم‌ترين آنان جابر بن عبدالله انصاری است كه هفت معصوم(ع) را درك كرده است. پيامبر(ص) به جابر وعده داده بودند كه «تو مردی از خاندان مرا درك خواهی كرد كه هم‌نام و هم‌شمايل من است كه سرچشمه‌های علم را می‌شكافد».
وی در بخشی از سخنان خود اظهار كرد: امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در دوره‌ای می‌زيسته اند كه نسبت به ائمه ديگر فرصت مناسب‌تری برای نشر معارف اهل بيت(ع) داشتند و از همين روی از امام باقر(ع) علاوه بر ادعيه و تفاسير بر جای مانده از ايشان، احاديث گهربار و گرانبهای بسياری در حوزه‌های مختلف فقه، اعتقادات، اخلاق، مسائل تربيتی و ... به دست ما رسيده است.
حجت‌الاسلام پاك‌نيا با ارائه مثالی به يكی از تفاسير بر جای مانده از امام(ع) اشاره كرد و گفت: برای نمونه امام باقر(ع) درباره معنای «لاحول و لاقوة الا بالله» تفسيری ارائه كرده اند؛ روزی جابر از امام(ع) معنای اين عبارت را سؤال كرده و ايشان به وی پاسخ دادند كه «لاحول و لاقوة الا بالله» بدين معناست كه «لاحول لنا عن معصية الله الا بعون الله و لا قوة لنا علی طاعة الله الا بتوفيق الله»؛ ما توانايی نداريم از گناه و معصيت خودداری كنيم، مگر به ياری خدا، و قدرت و توانايی در طاعت الهی و كارهای نيك و خير نيز نداريم، مگر به توفيق الهی.
وی در ادامه با توجه به در پيش بودن روز عرفه، به روايتی از حضرت امام باقر(ع) درباره زيارت جد بزرگوارشان امام حسين(ع) اشاره و بيان كرد: امام باقر(ع) در روايتی فرمودند: «مروا شيعتنا بزيارة قبر الحسين بن علی(ع) فانّ اتيانيه يزيد فی الرزق و يمدّ العمر و يدفع مدافع السوء و اتيانه مفترض علی كلّ مؤمن» شيعيان ما را به زيارت قبر حضرت امام حسين(ع) ترغيب كنيد كه زيارت ايشان روزی را زياد، عمر را طولانی و بلاها را دفع می كند و زيارت او بر هر كسی كه اقرار به امامتش دارد، امری لازم و ضروری است.
اين مدرس حوزه علميه قم همچنين در بخش ديگری از سخنان خود به بيان نكاتی درباره سيره تربيتی امام باقر(ع) پرداخت و گفت: امام(ع) بر نقش پدر و مادر در تربيت فرزند بسيار تأكيد كرده‌اند، چرا كه پدر و مادر از عوامل مؤثر تربيت از نظر محيطی و وراثتی هستند و از همين روی برای داشتن فرزندان سالم و صالح حتی در زمان قبل از ازدواج نيز بايد توجه كرد.
حجت‌الاسلام پاك‌نيا اضافه كرد: همچنين امام(ع) در روايتی ديگر درباره تأثير پدر و مادر در شكل‌گيری شخصيت فرزند می‌فرمايند: «یُحفظ الاطفال بصلاح آبائهم» كودكان در سايه صلاحيت و شايستگی پدرانشان از انحرافات مصون می‌مانند؛ بنابراين پدرانی كه ابای چندانی از انحرافات ندارند، معمولاً فرزندانی سالم و صالح نخواهند داشت.
اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: ايشان به پدر به عنوان مدير اقتصادی خانواده و كسب درآمد صحيح و روزی حلال از سوی او توجه خاصی دارند و در روايتی می فرمايند: پدرانی كه به خانه هايشان روزی حلال می آورند، آنان در روز قيامت با سيمايی نورانی مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهند كرد.
اين مدرس حوزه علميه قم اظهار كرد: متأسفانه امروزه برخی از خانواده‌ها به مسئله مهم تأثير رزق و روزی در تربيت فرزندان توجه ندارند؛ پدرانی كه از روزی‌های ناسالم و مادرانی كه از گناه و انحراف فاصله بگيرند و محيط خانه خود را سالم نگاه دارند، اين امر بی‌ترديد در فرزندان آنان مؤثر خواهد بود.
نويسنده چندين اثر در حوزه سيره اهل بيت(ع) اضافه كرد: يكی از نكات مهم تربيتی ديگر در سيره امام باقر(ع)، مسئله تكريم شخصيت كودك است. امام(ع) در باب اين مطلب، عمده دليل ناسازگاری و ناهنجاری فرزند را كم توجهی والدين به كودكان و فقر روحی و روانی و عاطفی دانسته و راهكارهايی برای تقويت روح و روان فرزندان ارائه فرموده‌اند كه از جمله آنها گزينش نام نيك برای آنهاست و دوست‌داشتنی نامها از نظر امام(ع) نام‌هايی هستند كه حاكی از بندگی خدا باشند و بهترين آنها نام‌های پيامبران(ع) است.
وی عنوان كرد: از ديگر راهكارهايی كه امام باقر(ع) برای سلامت روحی و روانی فرزندان ارائه كرده، داشتن ارتباط كلامی با لحن دلپذير با آنان است كه اين ارتباط و گفت و گوی صميمانه نقش كليدی در تربيت فرزندان ما و البته در كل جامعه دارد. برای نمونه امام(ع) روايتی فرموده‌اند كه به زيباترين صورتی كه ميل داريد مردم با شما سخن بگويند، با فرزندان خويش سخن بگوييد.
نويسنده كتاب «امام باقر(ع)؛ سرچشمه دانش» ادامه داد: از نكات ديگری كه اسلام در باب عزت دادن و شخصيت بخشيدن به فرزندان تأكيد كرده، سلام دادن به آنان است كه از شيوه های پيامبر(ص) نيز بوده است كه چنين نكته ای را در اديان و مكاتب ديگر نمی بينيم. امام باقر(ع) فرموده‌اند كه خداوند كسی را كه با لحنی دلپذير و رسا فرزندان خود را خطاب كند، دوست دارد.
وی خاطرنشان كرد: از نكات تربيتی مهم ديگر در سيره امام باقر(ع) كه در زمان ما متأسفانه مغفول واقع شده است، ابراز محبت به كودك به انحاء مختلف شامل در آغوش گرفتن، گفت و گوی محبت آميز، بوسيدن فرزند و ... است. در جامعه امروزی ما پدران و مادران، به ويژه پدران و مادران جوان به دلايل مختلف، بسيار كم فرزندان خود را می‌بينند؛ امام(ع) تأكيد كرده اند كه فرزندان به محبت بيش از آب و غذا احتياج دارند.
اين مدرس حوزه علميه قم گفت: البته در مسئله محبت به فرزندان بايد جانب اعتدال نگاه داشته شود و از افراط در اين مسئله نيز پرهيز شود. امام باقر(ع) در روايت ديگری با دعوت به اعتدال در اين امر فرموده‌اند: «شرّ الآباء من دعاه البرّ الی افراط؛ بدترين پدران كسانی هستند كه در نيكی و محبت به فرزندانشان زياده‌روی می‌كنند».
يادآور می‌شود «امام باقر(ع)؛ سرچشمه دانش» يكی از آثار حجت‌الاسلام و المسلمين عبدالكريم پاك‌نيای تبريزی، مدرس حوزه علميه قم و مؤلف چندين اثر در حوزه سيره اهل بيت(ع) است كه در فصول مختلفی به بررسی موضوعاتی چون سيره تربيتی امام باقر(ع)، وظايف شيعيان از نگاه امام(ع)، تفسير كلام وحی از جانب امام(ع)، كرامات امام(ع)، شيوه‌های اخلاقی امام(ع)، تربيت يافتگان مكتب امام(ع)، امام باقر(ع) و مهدويت و ره‌توشه‌های زندگی از مكتب امام باقر(ع) پرداخته است.
