بازشناسی منابع اصلی رجال شیعه

در این پژوهش چهار کتاب اصلی و منبع رجال شیعه شامل، رجال کشی، فهرست شیخ طوسی، رجال طوسی و رجال نجاشی معرفی و بازشناسی شده اند.

در این پژوهش چهار کتاب اصلی و منبع رجال شیعه شامل، رجال کشی، فهرست شیخ طوسی، رجال طوسی و رجال نجاشی معرفی و بازشناسی شده اند. درباره هر یک از منابع چهارگانه یاد شده، در پنج فصل بحث و بررسی انجام شده است: شناخت مؤلف (اوضاع سیاسی ـ اجتماعی عصر مؤلف، ولادت، وفات و...)، مشخصات کتاب، شیوه شناسی کتاب، بررسی آرای مؤلف (شناخت موضع مؤلف در برابر مسائل جرح و تعدیل راویان) و جایگاه کتاب در منابع رجالی.

مقدّمه

دانش هاى اسلامى، همگى به شكلى با حديث در ارتباط اند و از سرچشمه جوشان آن، جرعه هايى برمى گيرند . اگرچه ميزان استفاده و بهره ورى از اين منبع سرشار، نوساناتى دارد، ليكن اصل نيازمندى به حديث، امرى غير قابل انكار است .

از سويى، حديث در طول تاريخ، همچون هر پديده تاريخى ديگر، دچار فراز و فرودهايى شده و از دست آفات روزگار ، در امان نبوده است . برخى از محدّثان در طول اين قرون، به گونه اى ناخودآگاه ، بر اين متون ، تأثير گذارده اند و اين چنين، خطاهايى در اسناد روايات و يا متون آنها رخ نموده است . عدّه اى ديگر، محدّث نماهايى بوده اند كه به صورت خودآگاه به اين خطاها دامن زده اند. عالمان حديث شناس ، در بازشناسى اين اشتباهات (خودآگاه و ناخودآگاه) و مقابله با آنها، كوشيده اند تا با تبيين و طرح ريزى اصول ارزيابى حديث ، راه نقد و بررسى علمى احاديث را باز كنند و بدين وسيله آفات تاريخى حديث را بشناسند و آنها را بزدايند .

نقد به صورتى قانونمند ، يكى از راه كارهاى مهمّ عالمان حديث پژوه براى دستيابى به اين هدف بوده است . آنان در طول تاريخ تشيّع ، بر اساس سيره عقلايى ـ كه مستند اعتبار خبر واحد شمرده مى شود ـ به ذكر اَسناد احاديث و بررسى آنها پرداختند و در اين مسير ، از ارشادات ائمّه اطهار عليهم السلام نيز بهره گرفتند ، كه از جمله آنها

كلام بلندمرتبه امام على عليه السلام است كه فرمود :

إذا حدّثتم بحديث، فأسندوه إلى الذى حدّثكم به ؛ فإن كان حقّا، فلكم و إن كان كذبا، فعليه .[۱]

امام عليه السلام در اين كلام حكيمانه ، شيوه نقل حديث و توجّه به حال راويان را مورد تأكيد قرار داده اند .

بر اساس اين آموزه ها و مبانى ، بحث هاى راوى شناسى و نقدشناسى حديث ، پا گرفت و رشد كرد . قطعا اين نوع بحث ها مبتنى بر «منابعى» است كه گزارش هايشان ، مبناى كار راوى شناسى و دانش رجال قرار مى گيرد . اين منابع ، همچون اسناد علمى، راوى شناسان را يارى مى رسانند كه با تجزيه و تحليل آنها به شناخت دقيق راويان دست يابند .

اهمّيت شناخت منابع رجالى در اين مسير ، بر كسى پوشيده نيست ـ چنان كه در غالب كتاب هايى كه به بحث هاى اصولى و كلّىِ دانش رجال پرداخته اند ، و نيز در مقدّمه بسيارى از كتب رجالى، به ذكر اين منابع و معرّفى اجمالى آنها توجّه گرديده است ـ ؛ ليكن تا كنون ، خودِ اين منابع، موضوع كتاب هاى مستقلّى قرار نگرفته بودند .

گروه رجال مركز تحقيقات دار الحديث، ضمن توجّه به اين كمبود در حوزه منابع رجال شيعه ، بر آن شد كه بازشناسى منابع اصلى رجال شيعه را در دستور كار خود قرار دهد . كتاب حاضر، اوّلين محصول از اين نوع تحقيقات رجالى است كه به اهل فضل و علاقه مندان به مباحث رجالى، تقديم مى گردد .

در اين كتاب ، چهار منبع اصلى رجالى شيعه، يعنى : ۱ . اختيار الرجال (معروف به رجال الكشّى) ، ۲ . الفهرست شيخ طوسى ، ۳ . رجال الطوسى ، و ۴ . فهرست أسماء مصنّفى الشيعة (مشهور به رجال النجاشى) معرّفى و بازشناسى شده اند .

درباره هر يك از منابع پيش گفته، مطالبى را با اين ترتيب ، گذاشته ايم :

اوّل . شناخت مؤلّف (كه در آن، از اوضاع سياسى ـ اجتماعى عصر مؤلّف ،

ولادت ، خاندان ، اساتيد و شاگردان ، سفرها ، تأليفات و وفات وى بحث شده است) .

دوم . مشخّصات كتاب (كه در آن، توصيف اجمالى كتاب و نسخه هاى موجود از آن آمده است) .

سوم . شيوه شناسى كتاب (كه نوع راويان ، شيوه شناساندن راوى و نيز شيوه توثيق و تضعيف در هر كتاب ، از مهم ترين بحث هاى آن است) .

چهارم . بررسى آراى مؤلّف (كه در آن، به شناخت موضع مؤلّف در برابر مسائل جرح و تعديل راويان ، پرداخته مى شود) .

پنجم . جايگاه كتاب در منابع رجالى (كه در آن، منزلت كتاب در نزد رجاليان ، مصادر كتاب ، استناد مؤلّفان رجالى به كتاب ، مقايسه كتاب با همگنانش ، و شروح، اختصارات ، تصحيحات و ترجمه هاى كتاب ، گزارش مى شود) .

تذكّر اين نكته لازم است كه در تنظيم منابع مورد بازشناسى ، حقْ آن بود كه ترتيب تاريخى منابع ، رعايت شود ؛ ليكن به جهت اهمّيت و كاربرد فراوان كتاب رجال النجاشى، بازشناسى آن ، مقدّم شد و بخش بازشناسى رجال الكشّى در نوبت آخر قرار گرفت .

در پايان ، اميدواريم كه خداوند ، توفيق عنايت كند كه بازشناسى چهار كتاب باقى مانده از منابع هشتگانه رجالى شيعه نيز به زودى انجام بپذيرد و اين مجموعه تكميل گردد .

نيز بر خود ، فرض مى دانم كه از همكار گران قدر، جناب حجّة الإسلام محمّدرضا جديدى نژاد ـ كه تحرير نخست بازشناسى رجال الكشّى و رجال الطوسى را بر عهده داشته است ـ تشكّر و قدردانى نمايم . همچنين قدردان ارشادات و انتقادات اهل فضل و دانش و خوانندگان محترم خواهم بود و آنها را به جان خريدارم .

محمّدكاظم رحمان ستايش

خرداد ۱۳۸۴

[۱]الكافى، ج ۱، ص ۵۳ (ح ۷) .

تازه ها

پربازدیدترین ها

بازشناسی منابع اصلی رجال شیعه

اين صفحه را برای دوستان خود ارسال کنيد