استمرار امامت

از نگاه قرآن و احاديث صحيحى كه از پيامبر خدا و اهل بيت او به ما رسيده اند، بهره مند ساختن انسان در همه اعصار از راه نما، سنّت خداوند متعال است و زمين ، هيچ گاه از راه نمايى كه بتواند راه درست زندگى را به مردم نشان دهد ، خالى نبوده و نخواهد بود . قرآن كريم با صراحت مى فرمايد:

«وَ إِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ .[۱]

هيچ قومى نبوده ، مگر آن كه در ميانشان هشداردهنده اى گذشته است» .

و نيز خطاب به خاتم پيامبران مى فرمايد :

«إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ .[۲]

تو ، تنها هشدار دهنده اى و هر قومى ، راه نمايى دارد» .

اين آيات ، به روشنى دلالت دارند[۳]كه هدايت اقوام و جوامع مختلف بشر ، سنّت قطعى الهى در نظام آفرينش است . چيزى كه هست ، راه نمايان خداوند متعال ، گاه پيامبران اويند كه مؤسّس شريعت اند و «نذير» يا «مُنذر» ناميده مى شوند و گاه، ادامه دهندگان راه پيامبرند كه «هادى» ناميده مى شوند . مقصود ما از استمرار امامت در همه اعصار ، همين است كه جامعه بشر ، هيچ گاه از راه نماى الهى ـ پيامبر باشد يا جانشين او ـ ، خالى نيست .

احاديث صحيحى كه اين معنا را تأييد كرده اند، به چند دسته تقسيم مى شوند:

دسته اوّل ، احاديثى كه دلالت دارند بر آن كه زمين از هنگامى كه آدم ابو البشر آفريده شد ، تا كنون ، از امام خالى نبوده است و تا انسانى روى آن زندگى مى كند ، امامت ادامه خواهد داشت .[۴]

دسته دوم ، احاديثى كه بر ضرورت تداوم حجّت الهى در همه اعصار تأكيد دارند و تصريح مى كنند كه حجّت خدا ، قبل از مردم و همراه با مردم و پس از مردم ، بوده و خواهد بود .[۵]

دسته سوم ، احاديثى كه بر ضرورت تداوم حضور عالِم و راه نماى الهى در همه اعصار ، تأكيد مى كنند .[۶]

دسته چهارم ، احاديثى كه ضمن تأكيد بر ضرورت وجود امام و حجّت و عالِم الهى، به حكمت و فلسفه تشريعى و تكوينى وجود امام، اشاره مى كنند .[۷]

دسته پنجم ، احاديثى كه اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله را به ستارگان آسمان تشبيه كرده اند كه هميشه در آسمان هستند و هر گاه ستاره اى ناپديد شود ، ستاره اى ديگر پديدار مى گردد[۸]و بر اين اعتقادند كه اهل بيت عليهم السلام تا دامنه قيامت ، براى جهانيان ، نورافشانى خواهند كرد . برخى از اين احاديث ، به طور مشخّص به امام مهدى عليه السلام اشاره دارند .[۹]

دسته ششم ، احاديثى كه دلالت دارند بر اين كه در همه اعصار، عدلى از اهل بيت پيامبر خدا خواهد بود كه با تحريف دين ، مبارزه خواهد كرد .[۱۰]

با تأمّل در احاديثى كه بدانها اشاره شد و ملاحظه آنها در كنار آياتى كه بر استمرار هدايت الهى در همه اعصار دلالت دارند و حديث ثقلين[۱۱]و نيز احاديث ديگر، مى توان به اين جمع بندى رسيد كه :

۱ . مقصود از «امام» ، «حجّت» و «عالم» ، در همه احاديثى كه گذشت ، همان «هادى» در آيه هفتم سوره رعد است . در حقيقت ، اين روايات ، مفسّر و مبيّن آيه ياد شده و آيات مشابه آن هستند و هر يك از اين نام ها ، به يكى از ويژگى ها و مشخّصات هادى و راه نماى الهى در هر عصر اشاره دارند .

۲ . راه نمايان الهى كه وجود آنها يكى از پس از ديگرى در همه اعصار، ضرور است ، اعم از پيامبران و جانشينان آنهايند .

۳ . راه نمايان الهى پس از خاتم پيامبر صلى الله عليه و آله تا دامنه قيامت ، اهل بيت آن بزرگوارند .

۴ . راه نماى الهى در برخى از مقاطع تاريخ ، بنا بر مصالحى، ممكن است از مردم غايب گردد . در اين صورت، هر چند جامعه از بخشى از منافع وجود امام محروم است ، ليكن از بركات تكوينىِ وى ، تا هنگام ظهور برخوردار خواهد بود .