حديث «سير نشدن آدمى در بهشت»

ابن حجر[۱]در شرح حديث صحيح البخارى ،[۲]مفهوم ظاهرى عبارت : «دُونَكَ يَابنَ آدَمَ فَإِنَّهُ لا يُشبِعُكَ شَى ءٌ ؛ اى آدمى زاده! بگير كه هيچ چيزى تو را سير نمى كند» را با ظاهر قرآن منافى خوانده است .[۳]اين گونه كه اين سخن ، ناظر به زندگى در بهشت است و قرآن ، گرسنگى و برهنگى را در بهشت نفى كرده و فرموده است :

« فَقُلْنَا يَــٔادَمُ إِنَّ هَـذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلاَ يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى * إِنَّ لَكَ أَلاَّ تَجُوعَ فِيهَا وَ لاَ تَعْرَى * وَ أَنَّكَ لاَ تَظْمَؤُاْ فِيهَا وَ لاَ تَضْحَى .[۴]

گفتيم : اى آدم ! اين ، دشمن تو و همسر توست . [مبادا] شما را از بهشت بيرون كند ، كه نگون بخت مى شوى * تو در بهشت ، نه گرسنه مى شوى و نه برهنه مى مانى و نه تشنه مى شوى * و نه دچار تابش آفتاب مى گردى» .

گفتنى است كه اين تنافى بر اين فرض مبتنى است كه بهشت آدم عليه السلام ، همان بهشت موعود باشد و يا دست كم ، صفات و ويژگى هاى آن را داشته باشد .

در پاسخ اين اشكال مى توان گفت كه به نظر مى رسد جمله «لا يُشبِعُك» ، نه در مقام نفى سيرى جسمى در برابر گرسنگى ، بلكه در جايگاه نفى سيرى روحى و قناعت نداشتن انسان است . در اين صورت ، خطاب الهى ناظر به يك شخص خاص در بهشت نيست ؛ بلكه ناظر به سرشت آدمى و خطاب به نوع بشرى است ؛ يعنى نهاد انسان با حرص و آز تنيده است و با وجود همه بهره مندى اش ، باز در پى لذّتى نو و كار و روزى هاى متنوّع ديگر است ؛ نكته اى كه در سوره معارج به آن اشاره كرده است : « إِنَّ الاْءِنسَـنَ خُلِقَ هَلُوعًا ؛[۵]بى گمان ، آدمى ، حريص آفريده شده است» .

گفتنى است كه اگر بر لفظ ، جمود ورزيم و مقصود را گرسنگى و سيرى جسمى بدانيم ، مى توان مانند ابن حجر ، حالت واسطه اى ميان گرسنگى و سير نشدن فرض كنيم و آن دو را از حالت نقيض بودن نسبت به يكديگر بيرون آوريم . بر اين پايه ، نفى گرسنه ماندن در آيه ياد شده ، مستلزم اثبات سيرى نيست تا با حديث ، متعارض شود ؛ چرا كه مى توان تصوّر كرد كه فرد بهشتى ، گرسنه نمانده ، امّا سير هم نشده باشد .

افزون بر اين شايد بتوان حديث را از معدود تمثيل هاى زيباى پيامبر اكرم براى نشان دادن صفت حرص در آدمى دانست . در اين فرض ، واقعه بازگو شده ، نه گزارش يك رويداد واقعى در بهشت است و نه پيشگويى از آنچه در آينده رخ مى دهد ؛ بلكه ترسيم هنرمندانه اين نكته در فضايى مانند بهشت است كه همه نعمت ها را در خود جاى داده؛ امّا با اين وجود ، روح افزون خواه انسان را قانع نمى كند و او هنوز در طلب چيز ديگرى است .