ظلم، انحراف از عدل
اللّهُمّ صَلِّ على محمّدٍ و آلِهِ، و حَلِّني بحِلْيَةِ الصالِحينَ، و ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في بَسطِ العَدل.
در تبیین بخش دهم از دعای نورانی مکارم الاخلاق گفتیم، عدل، اصلی‌ترین ویژگی انسان‌های باتقواست و سایر ویژگی‌ها ـ که در ادامه این دعا آمده است ـ از یک منظر زیرشاخه‌های عدل محسوب می‌شوند.
عدل به معنای عام آن یعنی رعایت جایگاه امور که شامل عدل اعتقادی، اخلاقی، عملی، فردی و اجتماعی می‌شود. در مقابل، ظلم به معنای عام یعنی رعایت نکردن جایگاه امور که شامل همه گناهان اعتقادی، اخلاقی، عملی، فردی و اجتماعی است.
اگر انسان جایگاه امور در عقیده را رعایت نکرد، گرفتار ظلم اعتقادی شده است:﴿إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ﴾؛ و اگر آن را در رابطه با اخلاق رعایت نکرد و دچار انحراف از جایگاه امور در خُلقیات شد، می‌شود ظلم اخلاقی، چه اینکه همه صفات رذیله، انحراف از اعتدال اخلاقی محسوب می‌شوند؛ و اگر از اعتدال در عمل انحراف پیدا شود، شخص دچار ظلم عملی می‌شود که آن هم به ظلم فردی و اجتماعی تقسیم می‌گردد.
به همین جهت است که ظلم از زشت‌ترین گناهان شمرده می‌شود؛ بلکه همان طور که مرحوم علامه طباطبایی(رحمة الله علیه) در تفسیر قیّم المیزان فرموده‌اند، مقتضای تحلیل دقیق عقلی این است که زشتی‌سایر گناهان به مقدار ظلمی است که در آنها وجود دارد، زیرا ظلم یعنی انحراف از حد اعتدال و وسط یا همان عدل که هر چه این انحراف بیشتر و مبنایی‌تر باشد، زشتی آن بزرگ‌تر و خطرناک‌تر است.
بنا بر این، کوچکی و بزرگی گناه، به مقدار انحراف از حد وسط بستگی دارد و از طرفی منوط است به این که چه کسی مورد ظلم قرار می‌گیرد، هر چه آن شخص بزرگ‌تر و باکرامت‌تر باشد، ظلم به او هم سنگین‌تر و زشت‌تر است. از این رو؛ در آیات متعددی که اشاره به ظالم‌ترین افراد دارد، سخن از کذب و افترای به خداوند سبحان است، مانند:
﴿فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ﴾
پس ستمگرتر از آن كس كه بر خداوند دروغ بندد و راستى را چون به او برسد دروغ‌شمارد كيست؟
ظالم‌ترین مردم کسانی هستند که به خدا ظلم می‌کنند، آنها با شرک ورزیدن، گرفتار ظلم اعتقادی شده‌اند که بالاتر از آن ظلمی وجود ندارند؛﴿إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ﴾.
به هر حال در این دعا بسط عدل که اولین زینت متقین شمرده شده است، شامل همه انواع عدل می‌شود و لازمه آن پرهیز از همه‌انواع ظلم است و این نشان می‌دهد که سایر اوصافی که در ادامه این دعا آمده است، همه زیر مجموعه بسط عدل هستند.
