آسيب‌شناسي روايات ابن ابي الحديد درباره‌ امام حسين عليه السلام در شرح نهج البلاغه

علي اکبر فراتي ^۱

چکيده:

هر کس اندک آشنايي با شرح ابن ابي الحديد بر نهج البلاغه داشته باشد، از وجهه و جايگاه تاريخي آن نزد مورخين آگاه است، از اين رو نگارنده سعي دارد جنبه‌هايي از شرح را در باره امام حسين عليه السلامبکاود که به عنوان موضوعي خاص در آن مطرح و بحث نشده است. در اين ميان رواياتي وجود دارد که نيازمند آسيب‌شناسي و راستي‌آزمايي است و نقدپذير مي‌نمايد که در اين نوشتار بدان پرداخته شده است. مطمئناً اين کار آغازي خواهد بود براي کارهاي بيشتر و بهتر محققان در زمينه روايات تاريخي اين شرح.

کليد واژه: شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، روايات تاريخي، امام حسين عليه السلام، آسيب‌شناسي.

درآمد

شرح نهج‌البلاغه ابن أبي الحديد ^۲ ـ که بزرگ‌ترين و نيکوترين شرح بر نهج‌البلاغه ـ است يکي از مهم‌ترين منابع تاريخي نيز به شمار است. وي در لابه‌لاي شرح سخنان امام علي عليه السلام به مناسبت‌هاي گوناگون وقايع و رواياتي تاريخي را نقل کرده است که امروزه در برخي، چنان که خواهد آمد، تنها منبع مورد استشهاد است. از سويي گوشه‌هايي از تاريخ ائمه عليهم السلام را نيز مي‌توان در آن کاويد. يکي از اين بزرگواران امام حسين عليه السلام است که در اين نوشتار بدان پرداخته شده است. ديدگاه شارح نسبت به اهل بيت و دشمنان ايشان روشن‌تر از آن است که نيازي به بيان آن باشد، اما به عنوان نمونه مطلبي را در باره يزيد از زبان شارح مي‌آوريم که در آن جايگاه يزيد و امام حسين عليه السلام در قلب شارح برايمان آشکار شود. آن گاه پس از اندک سخني در باره شارح و شرحش به اصل بحث ورود مي‌يابيم:
وأغلظ ما انتهك، وأعظم ما اجترم، سفكه دم الحسين بن علي عليه السلام، مع موقعه من رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم ومكانه ومنزلته من الدين والفضل والشهادة له ولأخيه بسيادة شباب أهل الجنة، اجتراء علي الله وكفراً بدينه، وعداوة لرسوله، ومجاهرة