خواهيم گفت ـ در دو طبقه پياپى اند و دورانى در حدود بيست سال از حياتشان را در يك زمان، زيسته اند. مقايسه نقاط مشترك و مرتبط حيات و دانش اين دو، مى تواند اطّلاعات جديدى را در اختيار ما بگذارد.
بايد اذعان كرد كه دانشمندان بزرگوار شيعه در طول تاريخ، هرگز از اين گونه بررسى هاى پيشرفته غافل نبوده اند و در لا به لاى آثارشان، شواهدى وجود دارد كه نشانگر دقّت و اشراف عجيب آنان بر اين گونه ارتباطات تاريخى است؛ امّا در عين حال بايد بپذيريم كه اين گونه تحقيقات، كمتر صورت مدوّن و روشمند به خود گرفته، بيشتر متّكى بر حافظه محقّقان بوده و نتايجش نيز عموماً به صورت گذرا و ضمنى در لا به لاى نوشته هاى آنان يافت مى شود.
شايد برخى گمان كنند آنچه ممكن بوده كه در باره كلينى كشف و دانسته شود، تا كنون كشف شده است. در اين باره بايد گفت اگر نخواهيم دومين گام پژوهش هاى تاريخى را در مورد كلينى برداريم، اين گمان، چندان هم نادرست نمى نمايد. ليكن اگر بر آن باشيم كه كلينى را در كنار استادان، شاگردان و وقايع تاريخى روزگار گذشته، معاصر و آينده اش بشناسيم، بايد خود را در ابتداى راه بدانيم، بويژه هنگامى كه در مى يابيم در زمينه اين نوع تحقيقات، اظهار نظرهاى گذشتگان، اندك و عموماً بدون فحص تام و روشمندىِ لازم است.
و امّا مقاله حاضر، تنها به يكى از پديده هاى پيرامونى از حيات ثقة الإسلام كلينى پرداخته و آن، رابطه علمى شيخ صدوق با اين محدّث بزرگوار است.

2. نگاهى كوتاه به حيات كلينى

ثقة الإسلام كلينى، به «كُلَين» منسوب است و آن، روستايى در حوالى شهر باستانى رى است. تاريخ ولادت و كودكى او در جايى يافت نشده و تنها بنا بر قراينى، احتمال داده اند كه او بخشى از روزگار حيات امام عسكرى عليه السلام را درك كرده و تقريباً هم سن و