مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : کتاب الطبقات الکبیر ـ منبع عاشوراپژوهی
پديدآورنده : ابن سعد
محل نشر : بیروت
ناشر : دار صادر
تعداد جلد : 8
قطع : وزیری
زبان : عربی
رده بندی کنگره : BP‎‏ ‎‏278‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏7‎‏ط‎‏2
جستجو در Lib.ir

کتاب الطبقات الکبیر ـ منبع عاشوراپژوهی

کتاب الطبقات الکبیر ـ یا آن گونه که اکنون نام می برند: الطبقات الکبری ـ، اثر بزرگ و پر مراجعه ابن سعد است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۵۴ ـ ۵۶

کتاب الطبقات الکبیر ـ یا آن گونه که اکنون نام می برند: الطبقات الکبری ـ، اثر بزرگ و پر مراجعه محمّد بن سعد بن منیع زُهْری (م ۲۳۰ ق)، مشهور به «ابن سعد» و نیز «کاتب واقدی» است. او که مورد اعتماد رجال شناسانی مانند ابو حاتم رازی و شمس الدین ذهبی است، کتاب خود را با شرح حال پیامبر خدا(ص) آغاز کرده و سپس شرح حال صحابه ایشان و تابعیان را نگاشته و در پایان کتابش، به شرح حال برخی زنان مشهور صدر اسلام پرداخته است.

او مردان صحابه را به پنج طبقه: اهل بدر، مهاجران به حبشه و حاضران در غزوه اُحُد، حاضران در غزوه های خندق تا فتح مکه، اسلام آورندگان در فتح مکه و پس از آن، و کسانی که هنگام رحلت پیامبر(ص) خردسال بوده و در جنگ ها شرکت نداشته اند، تقسیم کرده است. ابن سعد، سپس به معرّفی تابعیان و افراد پس از ایشان بر طبق منطقه جغرافیایی پرداخته است. در این کتاب، شرح حال امام حسین(ع)، در طبقه کسانی آمده که هنگام رحلت پیامبر(ص) خردسال بوده و در جنگ ها شرکت نداشته اند.

ابن سعد بر خلاف شیوه خود در این کتاب، شرح حال امام حسین(ع) را در دو بخش و به تفصیل آورده است. او در بخش نخست، نسب و تولّد و ویژگی ها و فضایل و مناقب را گزارش کرده و در بخش دوم به مقتل نویسی و گزارش قیام امام حسین(ع) پرداخته است. او پیشگویی ها در باره شهادت امام(ع)، فرستاده شدن مسلم به کوفه، نام شهیدان کربلا، انتقال سر مطهّر به کوفه و برده شدن آن به دربار یزید و جریان های پس از عاشورا (مانند: حوادث شگفت انگیز و غیر عادی، فرجام ناخوش قاتلان، قیام توّابین) و نیز اشعار و مرثیه هایی را در باره امام(ع) نقل کرده است؛ امّا وقایع مهمّی (مانند: چگونگی شروع جنگ و شهادت یاران امام(ع) و سخنان آنان) را نیز نیاورده است.

ابن سعد به دلیل معاشرت با محدّثان، از روش آنان سود جسته و بسیاری از وقایع تاریخی را مستند و با سلسله سند نقل می کند و همین، به سنجش اعتبار متون آن و داوری در باره گزارش هایش کمک می کند، هر چند وی گاه سندی ارائه نمی دهد و برخی مطالب را فشرده، مجمل و بدون ترتیب درست تاریخی، گزارش می کند.[۱]وی همچنین برخی مآخذ و افراد مورد استفاده خود، مانند: واقدی (استادش و مؤلّف کتابب معروف المغازی) و ابو مِخنَف لوط بن یحیی (مقتل نویس مشهور) را نام برده است؛ ولی این نکته، سؤال برانگیز است که چرا علی رغم در دست داشتن مقتل ابو مخنف، از آن، کم نقل کرده است.[۲]

چاپ نخست این کتاب، در اروپا و بر اساس نسخه ناقصی صورت گرفت که بخش مهمّی از شرح حال ها را در خود نداشت، که از آن میان، بخش مربوط به امام حسین(ع)، بر اساس نسخه ای متعلّق به قرن هفتم _ که در ترکیه نگهداری می شد _، به همّت سید عبد العزیز طباطبایی، تصحیح و به نام ترجمة الإمام الحسین(ع) و مقتله در یک جلد مستقل، منتشر گردید و بعدها، همه افتادگی های چاپ اروپا، با تحقیق محمّد بن صامل السُّلَمی تحت عنوان الطبقات الکبری (الطبقه الخامسة من الصحابة)، در عربستان و در دو جلد به طبع رسید. شرح حال و مقتل امام حسین(ع)، در پایان جلد نخست این مجموعه آمده است.[۳]

گفتنی است که چگونگی چینش روایات در کتاب به وسیله ابن سعد و بویژه آوردن برخی گزارش ها در غیر موضوع اصلی خود و نیز کم و زیاد کردن نقل ها در موضوعات خاص، مورد انتقاد برخی تاریخ پژوهان قرار گرفته است.[۴]


[۱]. ر. ك: معرّفى و نقد منابع عاشورا: ص ۱۰۹ .

[۲]. ابن سعد، خود، نوشته است: «جز اينها، ديگرانى هم در باره اين واقعه، برايم مطالبى نقل كرده اند و من همه روايات آنها را در مقتل الحسين عليه السلام ـ كه رحمت و رضوان و درودها و بركات خدا بر او باد ـ نوشته ام» (ر. ك: الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة): ج ۱ ص ۴۳۹) .

[۳]. ر. ك: تأمّلى در نهضت عاشورا: ص ۲۱ .

[۴]. ر. ك: معرّفى و نقد منابع عاشورا: ص ۱۲۱ و ۱۲۲ .