تبيين فرازي دشوار از نهجالبلاغه؛ سيلان روح پيامبر صلي الله عليه و آله در دست حضرت علي عليه السلام
دكتر علي .م. افضلي ۱
چكيده :
حضرت علي عليه السلام در نهجالبلاغه ميفرمايد: «هنگام فوت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم، روح وي در دستم جاري شد و آن را به چهره خود ماليدم». عالمان اسلامي، در طول تاريخ، در ترجمه و شرح اين عبارت با اين معضل مواجه بودهاند كه چگونه ميتوان روح را ـ كه اكثر علماي مسلمان آن را موجودي غيرمادي دانستهاند ـ بهدست گرفته، آن را به چهره ماليد؟ هر يک از اين عالمان، سخن حضرت امير عليه السلام را به گونهاي ترجمه يا تفسير كردهاند. در اين مقاله، بعد از معرفي اين ترجمهها و تفسيرها و نقد و بررسي آنها، بر اساس احاديث معصومان عليهم السلام و آن بخش از ديدگاههاي حكيمان مسلمان (فيلسوفان و متكلمان) كه با روايات اسلامي هماهنگ و سازگار است، تفسيري خود را از سخن اميرالمؤمنين عليه السلام ارائه ميشود.
کليدواژهها: شرح نهجالبلاغه، روح، روح حيواني، نفس ناطقه، تجرد روح، يا جسمانيت روح.
درآمد
در يكي از خطبههاي نهجالبلاغه ۲ ، عبارتي وجود دارد كه درک مراد واقعي آن را براي شارحان نهجالبلاغه
1.دانشيار مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران.
2.اين خطبه با عبارت «و لقد عَلم المستحفظون من اصحاب محمد صلي الله عليه و آله و سلم» آغاز ميشود. شماره خطبه در منابع استفاده شده در اين مقاله بهشرح زير متفاوت است:
خطبه ۱۱۰: شرقي (خطبة الجادة). شماره اين خطبه در نرمافزار دانشنامه علوي، ۱۱۰ است، ولي در ديگر نرمافزارها، ۱۸۸ است.
خطبه ۱۷۰: بيهقي فريد خراسان،
خطبه ۱۸۰: ابنميثم بحراني (در اختيار مصباح السالكين)،
خطبه ۱۸۵: ابراهيم خويي،
خطبه ۱۸۷: بيهقي كيذري،
خطبه ۱۸۸: آيتي، ابراهيم، ابنميثم بحراني (در المصباح)، اردبيلي، ارفع، افتخارزاده، انصاريان، قمي، ايراندوست، بنياد نهجالبلاغه، سيد محمد مهدي جعفري، دينپرور، راوندي، زماني نجفآبادي، سرخسي، شاهين، شريعت، شيرازي، عابديني مطلق، عمادزاده، فقيهي، فولادوند، فيض الاسلام، قزويني روغني، كاسب، مجد، معاديخواه، مقيمي، منصوري، نواب لاهيجاني،
خطبه ۱۹۰: ابن ابي الحديد، مدرس وحيد،
خطبه ۱۹۲: عبده،
خطبه ۱۹۳: دخيل، فارسي،
خطبه ۱۹۵: اوليايي، سپهر خراساني، شوشتري، مغنيه،
خطبه ۱۹۶: حسيني شيرازي، هاشمي خويي،
خطبه ۱۹۷: آقاميرزايي، احمدزاده، بهشتي، محمد تقي جعفري، دشتي، شهيدي، صبحي صالح، مبشري، علامه مجلسي، مكارم شيرازي، موسوي، مترجم ناشناس (قرن پنجم و ششم)
خطبه ۲۲۵: كاشاني.
همچنين اين خطبه در غرر الحكم و دررالكم، (۷ جلدي)، ج۶، ص۳ـ۲۵۲، حديث ۱۰۱۴۵ آمده است.