نقدي بر روششناسي عالمان اخباري شيعه در دانش رجال
حامد شيوا ۱
چكيده
در كتابهاي رجال و اصول معمولاً به اخباريان چنين نسبت داده ميشود كه با علم رجال مخالفاند. در اين مقاله از اين فرضيه دفاع شده است كه مخالفت با علم رجال تنها از سوي برخي از اخباريان صورت گرفته و بسياري از آنان داراي آثار و ديدگاههاي خاص رجالياند؛ اما نشان داده ميشود كه روششناسي اين عالمان در علم رجال مبتني بر مباني غيرروشمندانه و آسانگيرانهاي است كه در تقابل با ديدگاههاي رجاليان اصولي قرار دارد و اين مباني مورد نقد قرار ميگيرد.
كليدواژهها: اخباريان، علم رجال، روششناسي، مباني رجالي.
اخباريان و اخباريگري
مكتب اخباريان در چند قرن اخير، در تاريخ تشيع، از اهميت بسياري برخوردار بوده است. بررسي اين مكتب، از سويي با توجه به مباني خاص كلامي، حديثي و فقهي و از طرف ديگر، با توجه به ارتباط آن با تحولات سياسي و اجتماعي تشيع در قرون اخير، بويژه در ايران، اهميت مضاعفي پيدا ميكند. از همين رو، شايسته است كه پژوهشهاي بيشتر و عميقتري در باره اين مكتب صورت گيرد؛ اما تا جايي که نگارنده اطلاع دارد، متأسفانه هنوز يک پژوهش جامع و محققانه به زبان فارسي يا عربي در باره مکتب اخباريگري، روششناسي و مباني اين مكتب و نقد آن صورت نگرفته است.
چنانكه ميدانيم، اصطلاح «اخباري» ابتدا به كساني كه به تاريخ اشتغال داشتهاند، اطلاق ميشده، اما تدريجاً به افرادي كه به سنت و نقل روايات ديني ميپرداختهاند، گفته شده است. ۲ اين افراد را در ابتدا، «حشويه» و «ظاهريه» هم ميگفتهاند. شايد شهرستاني نخستين كسي است كه به وجود طايفه اخباري در اماميه اشاره كرده و در يك تقسيم كلي، آنان را در برابر گروهي كه آنان را «معتزله» از اماميه ميخواند قرار داده است. ۳ عبدالجليل رازي قزويني هم در کتاب النقض، دو اصطلاح اخباري و اصولي را در برابر هم ذکر کرده است. ۴
1.دانشجوي دکتري فلسفه، دانشگاه تهران و عضو هيأت علمي دانشگاه مفيد.
2.مصادر الاستنباط بين الاصوليين و الاخباريين، ص۵۵؛ نظرية السنة في الفكر الامامي الشيعي، ص۲۱۵.
3.الملل و النحل، ص۱۳۳؛ در باره اينكه شهرستاني در بيان اين نكته بر ديگران تقدم دارد، ر.ک: الفوائد المدنية، ص۹۷؛ نظرية السنة في الفكر الامامي الشيعي، ص۵۵؛ دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج۷، ص۱۶۰.
4.همان.