پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، أرَأيتَ إن ضَعُفتُ عَن بَعضِ العَمَلِ؟! قالَ: تَكُفُّ شَرَّكَ عَنِ النّاسِ؛ فَإِنَّها صَدَقَةٌ مِنكَ عَلَى نَفسِكَ.
ـ به نقل از ابو ذرـ :گفتم: اى پيامبر خدا! اگر از انجام دادن كارى ناتوان شدم، چه كنم؟ فرمود: «شرّت را از مردم باز دار؛ زيرا اين كار صدقهاى است كه براى خود مىدهى» .
صحيح مسلم: ج 1 ص 89 ح 136
عقل‌محوری
فلا يَسْتَخِفُّ لَهُ عَقْلَهُ وَلَا رَأْيَهُ
ترجمه و شرح
«در راه برآوردن خواهش نفسش، عقل و رأیش را، که مبتنی بر ادراکات متین عقلایی است، خوار و خفیف نمی‌ساخت».
امام علیه السلام پیروی از غرایض شهوانی را با دستورهای عقلی در تنافی و در تعارض می‌داند و پرداختن به تمایلات این غرایض را تنها در صورتی جایز می‌شمارد که با دستورهای عقل و آموزههای دینی مطابقت داشته باشد. توضیح آنکه تمام غرایز و قوایی که خداوند در وجود انسان قرار داده است برای او ضروری و سودمند است. هیچ خصلتی از ویژگیهای انسانی بی‌فایده و زیانبار نیست. محبت جان و مال و تمایل به شهوت و حتی صفاتی چون غضب و کینه و عداوت، که در اخلاق از آن صفات به «صفات رذیله» نام برده می‌شود نیز وجودش برای انسان لازم و در جای خود سودمند است. چیزی که مهم است فراگیری توانمندیِ به‌کارگیری درست این ویژگی‌هاست تا به جای انحراف و گمراهی به خاطر استفادة نابجا از این ویژگی‌ها، در مسیر کمال و سعادت از آن‌ها بهره‌برداری شود. کلید دستیابی به این توانمندی، پیروی از آموزههای دینی و عقلانیت در امور است تا جایی که در حدیث از پیامبر خدا صلی الله علیه وآله عقل، سودمندترین دارایی دانسته شده است.۱
1.. المحاسن: ص۱۷: پیامبر صلی الله علیه و آله: لا مال أعود من العقل.
