روزۀ عاشورا در دو سدۀ نخست هجری (دسته‌بندی و گونه‌شناسی روایات)

نشریه : رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : حامد خانی

سال چهل و نهم / شماره پیاپی 99 / صفحه 51-79

چکیده :

روزۀ عاشورا از آیین های معمول اهل سنت است؛ وانگهی، روایت ها در بارۀ خاستگاه و احکامش متهافت به نظر می‌رسند. فقیهان عامه با تلاش برای جمع میان روایات خویش در این باره، سرانجام به استحباب این آیین حکم کرده‌اند. شیعیان نیز، که روایات پنج امام نخست رویکردی مثبت به آیین دارد، بر پایۀ روایات ائمۀ متأخر به کراهیت یا حرمتش فتوا داده، و آن را برساختۀ امویان برای عید گرفتن در ایام شهادت امام حسین(ع) شناسانده‌اند. محقق معاصر سلیمان باشیر نیز در عین نفی ارتباط این رسم به آن شهادت، نقش امویان را در شکل‌گیری این آیین مؤثر می‌انگارد. مطالعۀ پیشِ رو مروری است انتقادی بر آراء یادشده، بر پایۀ اعتقاد به امکان جمع میان این روایت ها با پذیرش فرضیه‌ای جدید: چون عمر خلیفۀ دوم به پیشنهاد علی(ع) خواست مبدأ تاریخ اسلامی را بر پایۀ هجرت نبوی بگذارد، این آیین هم برای بازنمایی اهمیت واقعۀ هجرت نبوی در قالبی نمادین ترویج شد و در نسل های بعد نیز، شاگردان این دو اصلی‌ترین کسان بودند که به ترویجش همت گماشتند؛ گرچه با تغییر ماه آغازین سال از ربیع الاول به محرم، وقوع هجرت نبوی در عاشورا از یاد رفت و شهادت حسین(ع) در عاشوراء نیز، به ابهام ها در بارۀ خاستگاه این روزه و اسباب ترویج آن توسط امامان متقدم شیعه(ع) افزود.

کلیدواژه‌های مقاله :تاریخ هجری، تاریخ روزه، صیام العیدین، صوم عاشوراء، امام صادق (ع)، صیامُ عَرَفَة، سلیمان باشیر