درس يازدهم : چند معنايي

اهداف درس:

آگاهي از تاثير چندمعنايي بر فهم حديث؛
شناخت گوناگوني و گستره اين تأثير.

19. چند معنايي

برخي از واژگان در زبان عربى، همانند بسيارى از ديگر زبانها، چند معنا دارند. اين واژگان، گاهي فهم متن را دشوار مي‌کنند و گاهي زمينه خطا در فهميدن معناي حديث را فراهم مي‌آورند. واژه هاى چند معنايى، مبحث اشتراک لفظى را در علم اصول و بحث شيرين و دلكش «ايهام» را در ادبيات، پديد آورده اند.
چگونگي پيدايش اين واژه‌ها در زبان، ناشناخته است. برخي، پديده اشتراک لفظي را اتّفاقي و برخي عمدي مي‌دانند. به ديگر سخن، برخي معتقدند که واضعان زبان، با قصد و عمد، يک واژه را براي چند معنا وضع کرده‌اند؛ نه آن که معناي دوّم و سوّم، در طول زمان و به صورت اتفاقي، در کنار معناي نخست واژه نشسته باشند. از آنجا که اين بحث، تأثيري در آسيب حاصل از اشتراک لفظي ندارد، وارد آن نمي‌شويم؛ هرچند آگاهي از آن، اين هشدار را به پژوهشگر مي‌دهد که به تقدّم و تأخّر حصول اشتراک لفظي از کاربرد واژه، توجه کند و معناي نو و پديدآمده پس از صدور روايت را مقصود حديث و يا يکي از احتمالات معنايي آن، نپندارد. اين آسيب، به آسيب «تحوّل زبان»، گره خورده است. از اين رو، تنها به نمونه‌هاي متعارف آن اشاره مي‌کنيم. نمونه‌هايي که توجه محض به يک معنا از چند معناي واژه، مانع فهميدن يا درست فهميدنِ معناي کلّ حديث مي‌گردد و در نتيجه، چاره‌اي جز نقد و يا عرضه آن، باقي نمي‌گذارد.

پرسش و پژوهش

1. تتبّع ناقص را تعريف کنيد.
2. روش قدما در برخورد با احاديث را بيان کنيد.
3. دو حديث ضعيف السند بيابيد که عالمان ديني در دانش فقه و يا تفسير قرآن، از آن استفاده کرده باشند.
4. آيا حديث جعلي را مي‌توان مانند حديث ضعيف السند، در مستندات پژوهش داخل کرد؟ اگر پاسخ منفي است، آيا فوايد ديگري دارد؟
5. سخنان و سيره پيامبر را در باره گريه، گرد آورده و نتيجه را ارائه دهيد.
6. توسعه اقتصادي را از ديدگاه روايات، بررسي کنيد.
7. يک حديث از منابع اهل سنّت بيابيد که مفسّران و يا فقيهان شيعه نيز آن را پذيرفته و بدان استناد کرده باشند.