تحريف سند

تحريف در سند، بيشتر به قصد تغيير اعتبار حديث است. گاه، تحريف‌کننده در پي معتبر کردن حديث خاصّي است. او نام کسي را حذف و نام شخص ديگري را مي‌گذارد و يا صفت و نام پدر و جدّ راوي را حذف مي‌نمايد و يا نامي خودساخته را به آن مي‌افزايد تا با فرد موثّقي مشتبه شود. گاه نيز براي خدشه دار کردن اعتبار حديث، نام راوي معتبري را با نام راوي نامعتبري جا به جا مي‌کند. کشف و حل تحريف‌هاي سندي به عهده علم رجال و فن طبقات است.

7. قلب

تعريف قلب

آسيب ديگري که با همين بحث ارتباط دارد، قلب متن يا سند است. «قلب» در لغت، به معناي «وارونه و جا به جا کردن» است. ^۱ اصطلاح «حديث مقلوب» نزد متأخّران، به اين معنا به کار رفته است:
ما قُلِبَ بَعضُ ما في سندِهِ أو مَتنِهِ إلي بعضٍ آخَرَ ممّا فيه، لا إلي الخارجِ عَنهُما. ^۲
حديثي که بخشي از سند يا متنش، با بخش ديگري از خود آن ـ و نه با چيزي خارج آن ـ ، جا به ‌جا شده باشد.
اين تعريف، تفاوت ريز و جزئي قلب با تصحيف و تحريف را نشان مي‌دهد. در تحريف، چيزي از بيرون حديث، به آن مي‌افزايند و يا واژه‌اي را از آن مي‌کاهند. و در تصحيف نيز، بيشتر، تغيير شکلي و آوايي کلمه رخ مي‌دهد؛ امّا در قلب، کلمه‌اي از بيرون نمي‌افزايند و بيشتر، جا به جايي دروني واژه‌ها است، بدون آن‌كه حتّي تغيير شکلي هم ايجاد شود.
گفتني است آسيب‌پذيري نقل حديث در هر سه گونه تصحيف، تحريف و قلب، ما را به يک کار وا مي‌دارد؛ ديدن هميشگي نقل‌هاي گوناگون و مراجعه به منابع و نسخه‌هاي متعدّد و نيز مقايسه سندي با بهره‌گيري از علم طبقات رجال. اين سه آسيب، تفاوتي در شيوه درمان ندارند و از اين رو، لازم نيست در رويارويي با اين آسيب‌ها، در پي شناسايي و تعيين گونه خاصّ آن باشيم.