(2) دوره دعوت محدود خويشاوندان و مبارزه محدود با بت‌پرستى.

(3) دوره مبارزه فراگير

3. آماده‌سازى نخستين پايگاه‌

پس از آن‌كه خداى متعال به پيامبر فرمان داد كه به‌پا خيزد و مردم را بيم دهد^۱ آن حضرت حركت خود را آغاز و مردم را به اسلام دعوت كرد و كوشيد مجموعه‌اى باايمان تشكيل دهد كه كانون نور و روشنگرى براى هدايت جامعه باشد. اين وضعيّت با امدادهاى غيبى و مصونيّت از خطا و لغزش، نزديك به سه سال ادامه داشت.

خطرات و دشوارى‌هاى فراوانى اين حركت معنوى را احاطه كرده بود، با اين همه، امور در كمال دقت انجام مى‌پذيرفت. در اين مرحله از دعوت، روش رسول اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم اين بود كه، شيوه گزينش پيروانش را از جهت گرايش‌هاى قبيله‌اى و موقعيّت جغرافيايى و سن و سال تنوع بخشد تا بدين‌وسيله فراگير بودن رسالت خويش را آشكار سازد و گسترش آن را در جامعه تا آن‌جا كه ممكن است، تضمين نمايد. ازاين‌رو، در آغاز بعثت، محرومان و تهيدستان جامعه نداى او را لبيك گفتند؛ زيرا رسالت اسلامى به سمت مجد و عظمت و زندگى شرافتمندانه و امنيّت، در حركت بود چنان‌كه برخى از بزرگان و اشراف نيك‌سرشتى كه از انديشه‌اى باز برخوردار بودند و به درستكارى تمايل داشتند، به او گرويدند.

ستم‌پيشگان قريش، اهميّت اين رسالت را احساس نكردند و پنداشتند

تصديق كرد و بدين‌ترتيب، نخستين، گرونده به اسلام به‌شمار آمد.^۱

گزينش على عليه السّلام به دست پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم با توجه به شايستگى‌هاى آن حضرت در اطاعت و فرمانبردارى و قدرت و بى‌باكى، آن‌هم در زمانى كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم سخت نيازمند يار و ياور بود، كارى بسيار دقيق و موفّقيت‌آميز به‌شمار مى‌آمد. على عليه السّلام از همان آغاز رسالت به منزله بازوى نبوّت و چشم بينا و زبان گوياى آن در تبليغ دين به‌شمار مى‌آمد.

امير مؤمنان عليه السّلام نخستين ايمان‌آورنده به پيامبر بود، زيرا در خلوت‌گزينى‌هاى پيامبر در غار حرا در كنارش قرار داشت و پس از او خديجه، به اسلام گرويد و اين دو بزرگوار مانند پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم خدا را يگانه مى‌دانستند و مشركان و گمراهان قدرتمند را به هماوردى مى‌طلبيدند و نخستين كسانى بودند كه با رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم نماز به جاى آوردند^۲ سپس زيد بن حارثه به آنان پيوست و بدين‌ترتيب، اينان مجموعه‌اى از نيك خصالان و نخستين كانون جامعه اسلامى را تشكيل دادند.

2. دوران مكّه‌

تبليغ رسالت اسلام به دست رسول اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم حداقل سه دوره را پشت سر نهاد تا شرايط تأسيس نخستين دولت خجسته اسلامى مهيا گشت. اين دوره‌ها عبارت بودند از:

(1) دوره آماده‌سازى نخستين پايگاه رسالت اسلامى، كه برخى آن را دوره تبليغ نهانى يا دعوت ويژه نام نهاده‌اند.