مى‌آمد. رسول اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم زمانى كه على عليه السّلام براى نبرد با يكى از پهلوانان نامى عرب به نام عمرو بن عبدود به ميدان رفت و مسلمانان از حضور در ميدان نبرد در برابر او خوددارى كردند، درباره او فرمود:

«برز الأيمان كله الى الشرك كله»؛^۱

تمام ايمان در برابر تمام كفر قرار گرفته است.

و بدين‌ترتيب موضع‌گيرى على عليه السّلام را در برابر عمرو ستود. با اين‌كه يهوديان بنى قريظه با رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم پيمان‌نامه امضا كرده بودند تا در جنگى بر ضد مسلمانان شركت نكنند؛ ولى مشركان كوشيدند از آنان كمك بخواهند.

پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم مطمئن شد كه يهوديان تصميم شركت در جنگ و گشودن جبهه‌اى داخلى بر ضد مسلمانان دارند، ازاين‌رو، سعد بن معاذ و سعد بن عباده را براى كسب خبر نزد آنان فرستاد و آن دو در بازگشت اين خبر را مورد تأييد قرار دادند و رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم تكبيرگويان فرمود: اللّه اكبر، اى مسلمانان! شما را به فتح و پيروزى مژده باد.^۲

فشار بر مسلمانان‌

مسلمانان در اثناى محاصره، فشارهاى متعددى متحمّل شدند، مثل:

1. كمبود مواد غذايى، به‌گونه‌اى كه مسلمانان در آستانه قحطى و گرسنگى قرار گرفتند.^۳

2. شرايط دشوار جوّى و هواى سرد شب‌هاى دراز زمستانى.

داشت، رسيد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم جهت چاره‌جويى براى اين كار، با يارانش به مشورت نشست و درنهايت به اين نتيجه رسيدند كه با حفر خندقى، گذرگاهاى مناطق باز و بدون مانع مدينه را سنگربندى و تقويت كنند. پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم به اتفاق مسلمانان از شهر خارج شد تا در حفر آن خندق با مسلمانان شركت جويد و كار حفر را بين خود تقسيم كردند و حضرت با اين گفته خود آنان را تشويق به كار مى‌كرد: «زندگى واقعى، زندگى آخرت است، پروردگارا! مهاجر و انصار را ببخشا.»^۱

البته با وجود تلاش و كوشش و شور و شوقى كه مسلمانان مخلص از خود ابراز داشتند، نمى‌توان نقش منافقان و آنانى كه از زير بار مسئوليّت شانه خالى كردند، ناديده گرفت.^۲

نيروهاى مشركان با تعدادى بيش از ده هزار جنگجو، مدينه را به محاصره درآوردند؛ ولى خندق، مانع ورود آن‌ها به شهر گرديد. اين نيروها با مشاهده اين شيوه دفاعى كه برايشان ناآشنا بود، ترس و وحشت وجودشان را فرا گرفت. رسول گرامى صلّى اللّه عليه و اله و سلم به اتفاق سه هزار رزمنده از شهر خارج و در دامنه كوه سلع اردو زد و جهت برابرى با موارد پيش‌بينى نشده وظائف و مسئوليت‌هاى افراد را مشخّص نمود.

اين احزاب، نزديك به يك ماه هم‌چنان مدينه را در محاصره داشته، اما از ورود به آن عاجز و ناتوان بودند. عملكرد مسلمانان در اين راستا بسيار درخور تحسين بود. على بن ابى طالب عليه السّلام يگانه دلاورمرد اين عرصه، به‌شمار