شمس الدین ذهبی(673 ـ 748 ق)
وی به سال ۶۷۳ ق در دمشق، به دنیا آمد.[۱] او معاصر ابن تیمیه و شاگرد او بود و از هجده سالگی به فراگیری علوم قرآن و حدیث پرداخت. در شهرهای شام، چون بعلبک، حلب، حمص، حماة، طرابلس و نیز مکّه، مصر، اسکندریه و بلبیس، نزد استادان مختلف به فراگیری حدیث پرداخت. وی شخصی متعصّب در مذهب بود؛ در میزان الاعتدال و سیر أعلام النبلاء، آثار تعصّب وی، به ویژه نسبت به راویان مناقب اهل بیت(ع) و تعصّب او نسبت به مخالفان اعتقادی خود،[۲] حتّی دیگر مذاهب اهل سنّت که در فروع، مخالف او هستند، مشهود است. او در سال ۷۴۸ ق، در دمشق، درگذشت.[۳]
مکانت حدیثی
استادانی که در رشد شخصیت علمی و معنوی ذهبی، بیشترین تأثیر را داشته اند، عبارت اند از: جمال الدین ابو الحجّاج یوسف بن عبدالرحمان مزی شافعی، تقی الدین ابو العبّاس احمد بن عبد الحلیم، معروف به ابن تیمّیه حرّانی و ابو محمّد قاسم بن محمّد برزالی.
گروه بسیاری از محدّثان در شهرهای مختلف نیز از ذهبی، استماع و اخذ حدیث کرده اند. برخی شاگردان وی عبارت اند از: شرف الدین ابن الوانی حنفی، صدر الدین سلیمان بن عبد الحکیم مالکی، تقی الدین ابو المعالی محمّد بن رافع بن هجرس سلامی و ابو الفداء عماد الدین ابن کثیر دمشقی. از وی با تعابیری چون «الاُستاذ الثقة الکبیر»،[۴] «محدّث العصر»،[۵] «مورّخ الإسلام»،[۶] «علّامة زمانه فی الرجال و احوالهم»[۷] و «شیخ المحدّثین»،[۸] یاد کرده اند.
آثار حدیثی
آثار ذهبی را بیش از دویست عنوان در موضوعات گوناگون حدیثی، فقهی، اصولی، عقیدتی، قرائات، اصطلاحات حدیثی، تاریخ و تراجم، سیره و تلخیص برخی کتاب های حدیثی یاد کرده اند. برخی آثار وی در حدیث، عبارت اند از: المستدرک علی المستدرک الحاکم؛ طرق حدیث «من کنت مولاه فعلیٓ مولاه»؛ الکلام علی «حدیث الطیر»، در تاریخ و تراجم و رجال؛ تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام؛ سیر أعلام النبلاء؛ تذکرة الحفّاظ؛ المشتبه فی الرجال، أسمائهم و أنسابهم؛ العبر فی خبر من غبر؛ المغنی فی الضعفاء و نیز کتاب میزان الاعتدال فی نقد الرجال، در مصطلح الحدیث.[۹]
[۱] . همان، مقدّمه : ج۱ ص۱۴.
[۲] . الأعلام، زرکلی : ج۵ ص۳۲۶.
[۳] . سیر أعلام النبلاء، مقدّمه : ج۱ ص۷۳.
[۴] . همان : ص۵۱.
[۵] . الطبقات الشافعیة الکبری : ج۹ ص۱۰۰.
[۶] . تهذیب الإسلام : ج۱ ص۲۵.
[۷] . سیر أعلام النبلاء، مقدّمه : ج۱ ص۷۱.
[۸] . همان.
[۹] . همان : ص۷۵- ۹۰.
