زبان گشودن به هدایت
اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى
[۱]
در فرازی دیگر از دعای نورانی مکارم الاخلاق میخوانیم خداوندا! زبانم را به هدایت گویا کن.
در این فراز از دعای مکارم، چهار درخواست که به نظر میرسد مرتبط با هم هست، مطرح شده است که اولین آن – که پایه و مبنای درخواست بعدی نیز هست – درخواست گویایی و زبان گشودن به هدایت است. «انطاق» یعنی به سخن درآوردن، گویا کردن و «هدی» نیز دو معنی دارد چنانچه صاحب ریاض السالکین بدان اشاره کرده است: یک معنای آن «البیان» است یعنی انسان بتواند مقصود خود را با رساترین سخن به مخاطب بفهماند، متکی بر دلیل باشد، سخن درست انسان بگوید؛ این را میگویند «هدی». معنای دوم نیز «راهنمایی کردن کسی به مقصد خود» است که در واقع این معنا یکی از مصادیق معنای اول است و خود ایشان معنای اول را اظهر از معنای دوم میداند.[۲]
معنای این فراز این است که خدایا به من توفیق بده که درست حرف بزنم، مطابق حق حرف بزنم، ناحق نگویم، هر چه میگویم متکی بر حق باشد، مطابق با حق باشد. این معنا از این جمله، ریشه قرآنی دارد. دو آیه قرآن به روشنی دلالت بر این معنا دارد؛ یکی آیه ۹ سوره نساء که میفرماید:
وَ لْيَخْشَ الَّذينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلاً سَديداً
كسانى كه اگر فرزندان ناتوانى از خود بيادگار بگذارند از آينده آنان مى‌ترسند، بايد (از ستم درباره يتيمان مردم) بترسند! از (مخالفت) خدا بپرهيزند، و سخنى استوار بگويند.
و دیگری آیه ۷۰ سوره احزاب که میفرماید:
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديداً
اى اهل ايمان! از خدا پروا كنيد و سخن درست و استوار گوييد.
در پایان هر دو آیه سفارش شده است که به سان «قول سدید» سخن بگویید؛ سدید از ماده سدّ به معنای چیز محکمی است که جلوی چیزهای دیگر را میگیرد. «قول سدید» یعنی سخن استوار و درست بگویند، یعنی سخن مطابق حق، با برخورد خوب و با سخن نیکو. در برابر سخن استوار، سخن سست قرار میگیرد که امثال دروغ و لغو و... از مصادیق سخن سست حساب می‌شوند. به تعبیر دیگر سخن استوار یعنی حرف مطابق حق و برهان.
در آیه دوم مهمترین مصداق تقوا را «قول سدید» میداند که اگر کسی این گونه باشد نتایج و آثار خوبی در زندگی وی نمایان خواهد شد چه این که در آیه پس از آن آمده است:
يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً
تا [خدا] اعمالتان را براى شما اصلاح كند و گناهتان را بر شما بيامرزد. و هركس خدا و پيامبرش را اطاعت كند، بى‌ترديد رستگارى بزرگى يافته است.
در این آیات شریفه چنین بیان شده است که برای فوز و رستگاری باید از خدا و رسولش اطاعت کرد، سخن خدا و رسول نیز تقوا پیشگی است و مهمترین مظهر تقوا «سخن استوار».
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِالسَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]. رياض السالكين في شرح صحيفة سيد الساجدين، سيد على خان كبير مدني شيرازي، ج۳، ص۳۸۴.
