مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : آشنایی با دانش و منابع رجال
پديدآورنده : روح الله شهیدی
زمان پدیدآورنده: معاصر
محل نشر : قم
ناشر : دارالحدیث
نوبت چاپ : اول
تاریخ انتشار : 1398 ش
تعداد جلد : 1
تعداد صفحه : 316
قطع : وزیری
زبان : فارسی
جستجو در Lib.ir

آشنایی با دانش و منابع رجال

کتاب دارای دو بخش اصلی است: آشنایی با کلیّات علم رجال و باز شناختِ مهم ترین منابع رجالی

کتاب «آشنایی با دانش و منابع رجال»، نخستین گام در باز شناخت دانش رجال برای دانشجویان گرایش حدیث است و این مقصود را در دو بخش دنبال می کند:

بخش نخست، «آشنایی با کلیّات علم رجال» است؛ علم رجال چیست؟ چه موضوعی دارد؟ چه اهداف و رسالت هایی را دنبال می کند؟ چرا پرداختن به راوی شناسی ضرورت دارد؟ در هندسه دانش های حدیثی چه جایگاهی دارد؟ چه تمایزی با دانش های تاریخ، انساب و تراجم دارد؟ و به لحاظ تاریخی، نخستین گام ها و زمینه های پیدایش علم رجال در شیعه چه بوده و چگونه بوده است؟در این درس ها دانشجو با شاکله کلّی علم رجال آشنا می شود.

دومین بخشِ کتاب، به «باز شناختِ مهم ترین منابع رجالی» می پردازد. این منابع به ترتیب عبارت اند از «اصول اوّلیّه رجالی»، «اصول ثانویّه رجالی»، «جوامع رجالی»، «کتاب های تحقیقی رجالی» و «نرم افزارهای رجالی». می توان این چینش را چینشی تاریخی نیز دانست، چه، برای نمونه، اصول اوّلیّه پیش از اصول ثانویّه و اصول ثانویّه پیش از جوامع رجالی و... پدید آمده اند. بدین سان، دنبال کردن سیرِ دروس در این بخش، خواننده را به اجمال، با تاریخ رجال شیعه و تحولّات آن نیز آشنا می سازد.

در معرفی هر یک از اصول اوّلیّه، اصول ثانویّه و جوامع رجالی، بر چند محور تأکید شده است؛ محور اوّل، «آشنایی با نویسنده» است که در آن به اختصار از نام نویسنده و بازه زمانی زندگی او سخن گفته  شده است. به دلیل هایی چند، گاه در باره اعتبار برخی نویسندگان و انتساب کتاب به وی، نویسنده بحث را گسترده تر ساخته است.

دومین محور، «آشنایی با نگاشته» است. عنوان نگاشته، انگیزه تألیف و تاریخ نگارش، برخی از مباحث این بخش هستند. امّا مهم ترین نکته در بازشناختِ منبع رجالی، آشنایی با «ویژگی های ساختاری» و «ویژگی های محتوایی» آن است. در ویژگی های ساختاری بخش های مختلف کتاب مانند مقدمه، بدنه اصلی و خاتمه، نحوه چینش اطلاعات در کتاب و تعداد عنوان‌ها موجود در آن از نظر می گذرند، یعنی خصوصیات ظاهری هر منبع؛ امّا در قسمت «ویژگی های محتوایی»، پای از مسائل ساختاری فراتر نهاده می شود. نخست به سبک نگارش منبع پرداخته می شود، امّا مسئله مهم تر آگاهی از «نوع و اندازه اطلاعات رجالی» کتاب است. ویژگی بارز کتاب، ارائه چه نوع اطلاعاتی در باره راوی است، اطلاعات مربوط به هویّت یا مذهب و جرح و تعدیل؟ اگر کتاب گردآوری منابع پیشین رجالی است، چگونه آنها را نقل می کند؟ آیا کامل نقل می کند یا به اختصار و با دخل و تصرّف؟ آیا مؤلّف افزون بر نقل مطالب گذشتگان، آرا و دیدگاه های رجالی خود را نیز بیان می کند یا... .

افزون بر اینها، گاه از مشکلات موجود در بهره گیری از کتاب، اعتبار کتاب و آرای رجالی نویسنده یا کتاب هایی که پیرامون منبعِ مورد نظر نوشته، بحث می کنیم. برای ملموس شدن ویژگی های محتوایی کتاب و به ویژه سنخِ اطلاعاتی که ذیل شرح حال راویان آمده، نمونه هایی آورده و درباره آنها توضیح داده ایم. مطالعه نمونه ها و توجّه به توضیحاتِ ذیل آن می تواند مباحثِ نظری را به شکل عینی نشان دهد و به جایگریی آنها در ذهنِ دانشجویان یاری رساند. افزون بر اینکه در ارتقای توانِ بهره گیری از متونِ رجالی نیز بی اثر نیست. به همین منظور در پایان هر بحث، پرسش ها و پژوهش هایی طرح شده تا مطالب مهم هر درس مرور شوند و به گونه ای عملی نیز با متن و واقعیّت کتاب های رجالی ارتباط برقرار شود.

نویسنده در مقدمه، سخنی با استادان و دانشجویان دارد که عین آن را از نظر می گذرانیم:

سخنی با استادان ارجمند

یاد آوری چند نکته به همکاران گرامی ام، در باره درسنامه حاضر بایسته است:

یکم، این کتاب بر اساس سر فصل مصوب وزرات علوم، تحقیقات و فنّاوری، برای یک درس دو واحدی رجال از رشته تجمیعی قرآن و حدیث نگاشته شده است. این در حالی است که در سر فصل های پیشین، درون مایه این نگاشته در قالب چهار واحد و دو درسِ «آشنایی با علم رجال» و «آشنایی با کتب رجالی شیعه» عرضه می  شد. از این رو، شمارِ درس ها به هجده جلسه رسید و ما را ناگزیر ساخت که دو درس پایانی - «آشنایی با کتاب های تحقیقی رجالی» - و «آشنایی با نرم افزارهای رجالی» را به گونه ای تنظیم کنیم که دانشجویان قادر باشند خود به مطالعه آنها بپردازند.

دوم، شاید در نگاه نخست و حتّی با صرف نظر از دو درسِ فرجامین، درسنامه حجیم به نظر آید، اما باید توجّه شود که بخشی از این حجم، به نمونه هایی از شرح حال های رجالی و توضیح در باره آنها اختصاص یافته است، بخشی که در شیوه نامه تدوین درسنامه ها بر بودنِ آن پافشاری فراوان وجود دارد. سرشتِ تطبیقی و عملی این بخش و نبودن مباحث نظری در آن، زمینه مرور سریع  آنها را فراهم می آورد و حتّی گاه به صلاح دیدِ استادان محترم می توان مرورِ آنها را به دانشجویان سپرد.

سوم، کوشش بر آن بوده است که مهم ترین منابع رجالی شیعه در این نوشتار معرفّی شوند، امّا نا گفته پیداست که اهمیّت و میزان کارایی این منابع در پژوهش های رجالی، همسان نیست. اصول اوّلیّه رجالی، منابع اصلی رجال شیعه به شمار می روند؛ از همین روی، شناختِ زیر و بمِ آنها امری ضرور است. باز شناختِ اصول ثانویّه رجالی هم، به دلیل نقش تاریخی و همچنین توجّه پسینیان به آنها، در درجه دوم اهمیّت است. امّا در آشنایی با برخی جوامع رجالی، می توان به مطالب مهم ساختاری و محتوایی، یا ویژگی های شاخصِ آنها بسنده کرد و مطالعه و تطبیق دیگر نکات را به دانش پژوهان مشتاق سپرد. این شیوه را می توان در درس های آشنایی با منهج المقال، نقد الرجال، جامع الرواة و همچنین تنقیح المقال و قاموس الرجال، به کار بست و فرصتی کمتر را به آنها اختصاص داد.

چهارم، هدف از آشنایی با هر کتاب این است که دانشجو بتواند آن را در راوی شناسی و سند شناسی به کار بندد. از این روی، باید نکات ساختاری و محتوایی را که در این راستا به کار می آیند، برجسته کرد و دانشجو را به پی جویی عملیِ آن برانگیخت و دیگر مطالب را از بابِ اطلاعات بیشتر و ایجاد زمینه برای پژوهش های تخصّصی تر القا کرد.

سخنی با دانشجویان گرامی

چنان که در «نگاهی به درون مایه کتاب» آمد، بیشتر حجم اثرِ حاضر، ویژه کتابشناختِ مهم ترین منابع رجالی است. دانشجویان عزیز در مطالعه آغازین کتاب، خویش را با انبوهی از نام ها، کتاب ها و ویژگی های ساختاری و محتوایی آنها، دیدگاه های رجالی نویسندگان متعدد و اطلاعاتی دیگر از این دست رویارو می یابند. شاید هم با خود بگویند چگونه باید اینها را آموخت و به کار بست؟ تجربه سال ها تعلیم و تعلّم نشان می دهد تنها راه این مهمّ، مراجعه جدی و عملی به خودِ منابع رجالی است. برای نمونه، هرگاه دیدیم که با استفاده از مقدمه یک کتاب رجالی، مطالبی در باره انگیزه نگارش آن آمده است، یا پیرامون محتوا و موضوع کتابی مطلبی استنباط شده، خوب است آن منبع را به دست آوریم، مقدمه نویسنده را از نظر بگذرانیم و مطالب استنباط شده از آن را با متن اصلی مطابقت دهیم. یا برای نمونه، اگر از ساختار کلی کتاب سخن به میان آمده است، با مراجعه به فهرست مطالب کتاب و ورق زدن خود آن، بخش های مختلف کتاب را از نظر بگذرانیم. در باره ویژگی های محتوایی کتاب و نوعِ اطلاعاتی که ذیل هر شرح حال عرضه شده، نیز تنها راهِ نهادینه سازی و به یادسپاری، مرورِ هر چند گذرا بر یک یا چندین شرح حال در کتاب است. البته در متن درسی حاضر، بخشی با عنوان نمونه ای از اطلاعات کتاب وجود دارد، اما باید کوشید با الگو گرفتن از آن، چندین شرح حال را به صورت اتفاقی برگزید و اطلاعات گوناگونی را که در آنها آمده، برای خود تحلیل کرد. جانِ سخن آن است که باید از گُدار مطالب نظری و تئوریک به مرحله مواجهه با واقعیّت کتاب ها و متون رجالی گذشت، تا نکات درس به درستی آموخته و به دقّت به کار بسته شوند.

عنوان های دروس بدین قرارند:

درس اول: چیستی دانش رجال

درس دوم: ضرورت دانش رجال و ارتباط آن با دانش های دیگر

درس سوم:‌ پیشینه دانش رجال

درس چهارم: اصول اولیه رجالی(۱) / (رجال برقی)

درس پنجم: اصول اوّلیّه رجالی(۲) / (رجال کشّی)

درس ششم: اصول اوّلیّه رجالی(۳) / (رجال ابن غضائری)

درس هفتم: اصول اوّلیّه رجالی(۴) / (رجال شیخ طوسی)

درس هشتم:‌ اصول اوّلیّه رجالی(۵) / (الفهرست شیخ طوسی)

درس نهم: اصول اوّلیّه رجالی(۶) / (فهرست (رجال) نجاشی)

درس دهم: اصول ثانویّه رجالی(۱) / (خلاصة الأقوال)

درس یازدهم: اصول ثانویّه رجالی(۲) / (رجال ابن داوود)

درس دوازدهم: جوامع رجالی(۱) / (منهج المقال)

درس سیزدهم: جوامع رجالی(۲) / (نقد الرجال و جامع الرواة)

درس چهاردهم: جوامع رجالی(۳) / (تنقیح المقال)

درس پانزدهم: جوامع رجالی(۴) / (قاموس الرجال)

درس شانزدهم: جوامع رجالی(۵) / (معجم رجال الحدیث)

درس هفدهم: کتاب‌های تحقیقی رجالی

درس هجدهم: نرم افزارهای رجالی