آفت تصحيف در روايات و راهکارهاي شناسايي آن
محمد علي مهدوي‌راد ۱
سيد علي دلبري ۲
چکيده
بي ترديد، احاديث گنجينه گرانسنگ در ميان منابع معرفتي انديشه اسلامي است. با توجه به آسيب‌پذير بودن اين احاديث؛ محدثان از دير باز بر اين باور بوده‌اند که استفاده از اين گنجينه پربها، نيازمند طي مقدماتي است که يکي از آنها شناسايي آسيب‌هاست تا حديث‌پژوه بتواند نسبت به زدودن پيامدهاي نامطلوب آن در حوزه فهم حديث اقدام نمايد. «تصحيف» به معناي تغيير يافتن بخشي از حديث به کلمه يا عبارت ديگر، يکي از اين آفت‌هاي راه‌يافته در احاديث است که تشخيص و رفع پيامدهاي آن پژوهشي را مي‌طلبد. اين نوشتار، با روش توصيفي ـ تحليلي به هدف بيان راهکارهاي شناسايي پديده تصحيف در احاديث سامان يافته است. از آنجا که اندک تغيير در حروف و کلمات، فهم ما را از مقصود اصلي معصوم عليه السلام با مشکل مواجه خواهد کرد و ما را در رسيدن به معنايي درست و مقبول ناکام مي‌گذارد، توجه به پديده تصحيف از اهميت بسزايي برخوردار است. در اين نوشتار به بررسي مفهوم تصحيف، انواع، عوامل و پيامدهاي آن و در نهايت راهکارهاي شناسايي روايات تصحيف شده و ضرورت تصحيح آن پرداخته شده است.
کليد واژه‌ها: حديث مصحّف، تصحيف، آسيب‌شناسي فهم احاديث، فقه الحديث، دراية الحديث و نقد الحديث.
درآمد
خداوند متعال تبيين و تفسير کلامش را در قرآن به سنت پيامبر صلي الله عليه و آله واگذار کرده است: (وَأَنزَلْنَا إِلَيْک الذِّکرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَکرُونَ)۳ و پيامبر صلي الله عليه و آله نيز سنّت را همانند قرآن دانسته است: «إِنِّي قَدْ
1.استاديار دانشگاه تهران.
2.استاديار دانشگاه علوم اسلامي رضوي.
3.. سوره نحل، آيه ۴۴: و ما اين ذكر [قرآن] را به سوي تو فرود آورديم، تا براي مردم آنچه را به سوي ايشان نازل شده است توضيح دهي، و اميد كه آنان بينديشند.
