تفسیر عرفانی «کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْیُ الصِّفَاتِ عَنْهُ» در خطبۀ اول نهج ‌البلاغه

نشریه : آموزه های حدیثی

نویسنده : پديدآورنده : سید حسین سید موسوی

چکیده :

خطبۀ اول نهج ­البلاغه با تعابیری در شناخت خداوند و صفاتش آغاز می­گردد. در این کلام علی(ع) کمال اخلاص را نفی صفات از خداوند می­داند، این در حالی است که در قرآن و احادیث نبوی و نهج ­البلاغه دربارۀ صفات خداوند مطالب فراوانی آمده است، شارحان نهج ­البلاغه و تفسیرگران کلام علی(ع) به توضیح این عبارت پرداخته و نظرات گوناگونی را ارائه داده­اند، که عبارتند از: اثبات دیدگاه معتزله در نداشتن صفت، نفی صفات زائد بر ذات (دیدگاه اشاعره) و اثبات عینیت ذات و صفات حق تعالی (دیدگاه شیعه)، نفی صفات مخلوقات از خداوند، نفی صفاتی همچون ظلم، عجز، و... ، ناتوانی انسان‌ها در توصیف خداوند، هرچند در تفسیر این کلام تلاش شده است از منظر کلامی به آن نگاه شود، اما با تحلیل کلام آن حضرت در این خطبه و تفاسیر گوناگون، به نظر می‌رسد اگر از دید عرفانی به آن نظر کنیم بهتر قابل حل و توضیح است. علی(ع) در این کلام به مقام غیب الغیوب حق اشاره می­کند، که هیچ نشانی از آن وجود ندارد. از این­رو آن حضرت از آن به عنوان کمال اخلاص و کمال توحید و عالی­ترین درجۀ یگانگی یاد می­کند، بنابراین عالی ترین درجۀ توحید در این کلام علی(ع) آمده است.