تحلیل تاریخی قرائات منسوب به ائمه (ع): مطالعۀ موردی آیۀ 33 سورۀ آل عمران

نشریه : تحقیقات علوم قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : الهه شاه پسند

چکیده :

قرائات منسوب به ائمه (ع) در بسیاری موارد مشتمل بر زیاده‌ای نسبت به متن مصحف رسمی هستند. برخی ماهیت این قرائات را نه قرآنی، بلکه تفسیری شمرده‌اند. مواردی که نسبت به گونه‌ای تغییر در متن مصحفِ رسمی بیان‌ صریح‌تری دارند نیز گاه از اساس ردّ و گاه به‌گونه‌ای توجیه شده‌اند. در عین‌حال، فارغ از صحت یا عدم صحت انتساب این قرائات به ائمه (ع)، بررسی زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری آنها کمک زیادی به تحلیل ماهیتشان می‌کند؛ درنتیجه، مسألۀ این مقاله تحلیل تاریخی این قرائات است، بدین معنا که قصد دارد بافت تاریخی شکل‌گیری آنها را مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور، به مطالعۀ موردی زیادۀ «آل‌ محمد» در قرائات منسوب به اهل بیت (ع) در آیۀ 33 آل‌عمران پرداخته و نشان داده است که این زیاده در فضایی که گروه‌های سیاسی مختلف برای انتساب مدلول به «آل» در دالّ مرکزی «آل‌ محمد» می‌کوشیدند، درصدد معرفی ذریۀ نبی اکرم (ص) به عنوان مصداق آل‌ محمدِ برگزیده و مصطفای الهی بوده است. عدم هماهنگی این زیاده با بافت متنی‌ای که در آن درج شده است، و هماهنگی زیادش با بافت موقعیتی رواجش از دیگر سو، مؤید ماهیت غیرقرآنی آن است.