هویت‌های پنهان: بازخوانی سورۀ نجم با نظر به الهگان عربی

نشریه : پژوهش‌های قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : زهرا محققیان

چکیده :

از لات، عُزّی و منات در قرآن، یک‌بار در آیات سورۀ نجم یاد شده‌ است: «أَفَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی / وَ مَنَوة الثَّالِثَة الْأُخْرَی» [النجم: 20-19]. از آنجا که این الهگان دارای کارکرد ثبوتی در نظام توحیدی قرآن نبوده‌اند عملاً زمینه­ای برای تداوم و بسط نیافته‌اند. نوشتار حاضر با کاوش در دیرینۀ این الهگان و بازسازی کارکردهای کهن‌شان می‌کوشد بافت معنایی آیات قرآنی مرتبط با آن­ها را تبیین کند. پرسش اصلی در پژوهش حاضر این است: ایزدبانوان (لات، عُزّی و منات)، در دوره‌های مختلف تاریخی چه کارکردهایی داشتند و هر یک از این­ها در کاربردهای قرآنی تا چه حد بازتاب پیدا کرده‌اند. مطالعات دربارۀ جنبه‌‌های نمادشناسی لات، عُزّی و منات نشان می‌‌دهد که این الهگان در فرهنگ عربی نه فقط به مثابه خدایگان رجا و امید که به عنوان الهگان خوف هم تقدیس می‌شدند. در مجموع می‌توان با تکیه بر مستندات تاریخی ادعا کرد که در ترکیب آیات سورۀ نجم، به این خصلت‌های دوگانه تلویحاً اشاره شده‌ و تماماً به الله، خدای یکتای اسلام بازگردانده شده‌اند.