بررسی چگونگی بهره‌گیری تفسیر مجمع‌البیان از تضمین نحوی

نشریه : پژوهش‌های قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : اعظم صادقی
پديدآورنده : محمد ابراهیم خلیفه شوشتری

چکیده :

گاهی یک لفظ در لفظ دیگری درآمیخته می­گردد و دو معنا را با خود همراه می­سازد که نحویان و مفسرین به آن تضمین نحوی گفته­اند. این پدیدۀ نحوی به لحاظ نقشی که در ترجمه و تفسیر قرآن دارد، همواره در ذیل تفسیر آیات شریفه، مورد توجه مفسران و پژوهشگران قرآنی قرارگرفته است. در این مقاله پدیدۀ تضمین نحوی بنابر جایگاه، کارکرد و نقش آن در تفسیر مجمع‌البیان در سه نوع فعلی، اسمی و حرفی مورد بررسی قرارگرفته است. رهاورد این پژوهش، معطوف به این حقیقت است که طبرسی همچون نحویان، تضمین را پذیرفته و از آن به عنوان تعلیل نحوی در لازم و متعدی بودن افعال و همین­طور بالعکس، نوع اعراب توابع مشتقات و مبنی بودن اسماء فعل و ادات شرط در تفسیر خود استفاده کرده است؛ ولی اصطلاح تضمین نحوی را اصلاً به کار نمی­گیرد، بلکه از اصطلاحات جایگزین یعنی «أی، معنا»، برای این پدیدۀ نحوی استعمال کرده است. ناگفته نماند که این مفسر بزرگ تنها به تضمین نحوی برخی آیات اشاره ‌کرده و برخی از مصادیق تضمین نحوی در تفسیر از دید تفسیری او پنهان مانده است که این خود خطای تفسیری را به همراه دارد.