2 . انگيزه مأمون از پيشنهاد ولايتعهدى
شايسته است تا پيش از بررسى انگيزه مأمون، سه مطلب را در درآمدى بر بحث ، بيان كنيم:
2 - 1 . شخصيت مأمون
منابع تاريخى ، همواره او را سياستمدار و دانشمند در ميان خلفاى عبّاسى معرّفى كردهاند . دميرى شافعى مىنويسد:
ميان بنى عبّاس ، [خليفهاى] داناتر از مأمون نبود . او دانشمند ، زيرك و با سياست بود .۱
ابن نديم نيز اورا دانشمندترين خليفه عبّاسى در فقه و كلام مىداند.۲ دينورى در الأخبار الطوال ، در باره او مىنويسد:
او ستاره درخشان عباسيان در علم و حكمت بود و دستى در علوم داشت .۳
سيوطى نيز مأمون را در دورانديشى و علم ، اين گونه مىستايد:
او دور انديشترين ، با ارادهترين ، عالمترين ، صاحبنظرترين ، زيركترين ، باهيبتترين و شجاعترين مرد عبّاسيان بود .۴
البته در متون شيعى ، مذمّتهاى شديدى براى مأمون آمده و او را «العفريت
1.حياة الحيوان الكبرى : ج۱ ص ۱۱۱.
2.الفهرست : ص ۱۶۸.
3.الأخبار الطوال : ص ۴۴۲ .
4.تاريخ الخلفاء: ص۳۲۶.
