پنج . اقسام امانتداران

امانتداران ، به تناسبِ سِعه و ضَيق عرصه هاى مختلف امانت ، اقسامى دارند كه در اين جا با الهام از فصل دوازدهم ، به آنها اشاره مى كنيم :
الف ـ بالاترين عرصه امانت ، ويژه خداوند متعال است . به همين مناسبت ، او «امين» و «مؤمن» و «مُهَيمَن» ناميده مى شود . او امينِ مطلق است و همه امانت ها از اوست و به او باز مى گردد و هيچ حقّى نزد او ضايع نمى گردد . لذا پيشوايان بزرگ اسلام ، همه چيز خود را به خدا مى سپردند و پيامبر خدا ، در مقام نيايش مى فرمود :
اللّهُمّ إنّى أستَودِعُكَ نَفسى وأهلى ومالى ودينى ودُنياىَ وآخِرَتى وأمانَتى وخَواتيمَ عَمَلى .^۱
خداوندا! خود و خانواده و مال و دين و دنيا و آخرت و امانت و عاقبتِ كارم را به تو مى سپارم .
ب ـ فرشتگان وحى ، اُمناى خداوند سبحان در ابلاغ وحى به پيامبران الهى هستند .
ج ـ انبياى الهى ، امينان خداوند منّان در ابلاغ وحى به مردم هستند .
د ـ اوصيا ، انبيا و اهل بيت خاتم انبيا ، امينانِ خداوند متعال در تبيين وحى و رهبرى مردم اند .
ه ـ انسان ، در ميان همه موجودات ، بزرگ ترين امانتدار خداوند منّان است . او امانتى را به دوش مى كشد كه آسمان ها و زمين و كوه ها از حمل آن ناتوان اند :
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَـنُ إِنَّهُ كَانَ ظَـلُومًا جَهُولًا .^۲
ما امانت [خويش] را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرديم و آنها از قبول آن خوددارى كردند و از آن بيمناك شدند و انسان آن را پذيرفت، كه انسان ستمگر و نادان است» .
حافظ شيرازى ، مضمون اين آيه را به زبان شعر ، چنين بيان مى كند :
آسمان ، بار امانت نتوانست كشيد
قرعه كار به نام من ديوانه زدند
بار گران قدر امانتى كه انسان ، تاب تحمّل آن را دارد و موجودات ديگر ندارند ، مسئوليتى است كه استعداد تكامل اختيارى و رسيدن به مقام خليفة اللّهى بر عهده او مى نهد . آنچه از ابزار و امكانات مادّى و معنوى به انسان داده شده است ، همه و همه ، اجزاى همان مقامى است كه بار اين امانت را بر دوش وى مى گذارد ، و اگر انسانى شكوفا شد و اين بار امانت را به مقصد رساند ، خود نيز تبديل به امانت ارزشمند ديگرى براى جامعه بشرى مى گردد كه به وسيله او انواع بلاها از مردم ، دفع مى گردند . ^۳
بنا بر اين ، تفسير كردن امانتى كه توان تحمّل آن در نظام آفرينش ، ويژه انسان است ، به «ولايت» يا «نماز» و يا «ساير آنچه خداوند متعال براى شكوفايىِ انسان در اختيار او قرار داده» ، در واقع ، اشاره به بخشى از زمينه تكامل اختيارى انسان است و اين تفاسير ، منافاتى با يكديگر ندارند .
و ـ دانشمندان و اهل عرفان ، امانتداران خداوند متعال در انتقال دانش و معرفت خود به مردم ، بر حَسَب ظرفيت و استعدادهاى آنان هستند .
ز ـ سياست مداران ، امانتداران خداوند منّان و مردم ، در اداره صحيح امور سياسى جامعه اند .
ح ـ مؤذّنان ، امانتداران مردم اند در امورى كه مسئول اعلام آن هستند (مانند : وقت نماز و روزه) .
ط ـ ثروتمندان مسلمان ، امينانِ پيشوايان در تأمين نياز نيازمندان اند .
ى ـ هر فرد مورد مشورت ، امانتدارِ كسى است كه با او مشورت مى كند .
ك ـ كسى كه به او وديعه اى يا كارى سپرده مى شود ، امانتدار صاحب وديعه و صاحب كار است .
ل ـ و در نهايت ، شخص مؤمن ، در مواردى كه تشخيصِ توان انجام دادن فرايض الهى به عهده او سپرده شده (مانند : حدّ بيمارى اى كه موجب افطار در روزه است) ، امانتدار سلامت خويش است .
م ـ نكته قابل تأمّل در تبيين اقسام امينان ، اين است كه در احاديث اسلامى ، حجر الأسود ـ كه در يكى از اركان كعبه قرار دارد ـ نيز در رديف امانتداران خداوند سبحان و مردم شمرده شده است .