موثّق باشد. قاضی عیاض، هر ذکری از اختلاف عقیده عالم حدیثی را حذف [می]کرد.۱ ابن الصلاح (م 643 ق) در رساله دقیق خود در علوم حدیث، موقف اصولیان را همان گونه که توسط خطیب بیان شد، صریحاً می‌پذیرد. صرف نظر از گزارش‌های حدیثی ضد و نقیض صحابه‌ای، نسخه‌های نبوی را باید صحیح تلقی کرد؛ زیرا در مطالبی از علم فقه، جواب ایجابی جای جواب سلبی را می‌گیرد ۲. تقریباً همه شخصیت‌های حدیثی شافعی مذهب، از جمله نوَوی (م 676 ق) ابن جماعة (م 733 ق)، جمال الدین المزّی ( م 742 ق)، زین الدین عراقی ( م 806 ق)، ابن جزَری (م 833 ق)، شمس الدین سَخاوی (م 902 ق)، جلال الدین سیوطی ( م 911 ق) و شیخ الاسلام زکریّا انصاری (م 926 ق) بر قابل پذیرش بودن صریح اخذ نسخه نبوی مشروط بر قابل اعتماد بودن راوی صحه گذارده‌اند. بنا به گفته انصاری، راوی [نسخه نبوی] روایت را تأیید می‌کند و نافی (یعنی کسی که نسخه موقوف را نقل می‌کند) آن را از دور خارج می‌سازد.۳ عالم مالکی مذهب مغربی یعنی ابن القطان ( م 628 ق)، در صحه گذاردن بر پذیرش قاطعانه زیادت که توسط راویان موثق صورت گرفته باشد، ظاهراً از خطیب بغدادی پیروی کرده است. ابن قطان می‌گفت که این نظر «اکثر اصولیان و گروهی از علمای حدیث» است. او همچون شیرازی و ابن الصلاح توضیح داد که راوی‌ای که نسخه نبوی را روایت می‌کند دانش (حافظه)ای را حفظ کرده است که راوی روایت موقوف حفظ نکرده است.۴ عالم حنفی مذهب هرات یعنی ابو الفیض الفصیح الهَرَوی (م 737 ق) نیز از ابن الصلاح تبعیت کرده، آن جا که می‌گوید:
1.. إکمال المُؤلم بفوائد مسلم، قاضی عیاض بن موسی، تحقیق: یحیی اسماعیل، مصر: منصوره، دار الوفاء، ۱۴۱۹ ق، ۹ جلد، ج۱، ص۱۰۲.
2.مقدمة ابن الصلاح، ابن الصلاح، ص۲۲۹
3.. شرح صحیح مسلم، محیی الدین ابو زکریا یحیی النووی، بیروت: دار القلم، ۱۴۰۷ ق، ۱۵ جلد، ج۱، ص۱۴۵؛ التقریب للن_وَوی، محیی الدین ابو زکریا یحیی النووی، قاهره: مکتبة محمد علی صُبیح، ۱۳۸۸ ق، ص۱۱؛ م_نقل الراوی فی علوم الحدیث النبوی، بدر الدین محمد بن ابراهیم ابن جماعة، تحقیق: محمد السیّد نوح، مصر: منصوره، دار الوفاء، ۱۴۰۲ ق، ص۱۶۷؛ طبقات الشافعیة، السُّبکی، ج۱۰، ص۴۲۴ ( شرح حال «م_زّی»)؛ التقیید و الإیضاح لما أُطلقَ و أُغلقَ من مقدمة ابن الصلاح، العراقی، تحقیق: محمد عبد الله شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ ق، ص۷۹؛ الغایة فی شرح الهدایة، العراقی، تحقیق: ابو عائش عبد المنعم إبراهیم، ([قاهره:] مکتبة أولاد الشیخ، ۱۴۲۲ ق، ص۱۷۸؛ تدریب الراوی، سیوطی، تحقیق: عزت علی عطیّة _ موسی محمد علی، قاهره: مکتبة ح_سَن، ۱۹۸۰ م، ۲ جلد، ج۱، ص۲۷۶؛ فتح الباقی بشرح ألفیة العراقی، زکریا الأنصاری، تحقیق: ثناء الله زاهدی، بیروت: دار ابن حزم، ۱۴۲۰ ق، ص۱۶۲.
4.. بیان، ابن القطان، ج۵، ص۳۵۱ و ۴۳۰. به خاطر این استنادها و مساعدت حیاتی در کاوشگری شاه‌کار ابن القطان، من به رسالۀ فوق العاده مفید مصطفی ابو سفیان با عنوان آراء ابن القطان الفاسی فی علم مصطلح الحدیث من خلال کتاب بیان الوهم و العلم (رباط: مطبعة المعارف الجدیدة، ۲۰۰۲ م) مدیون هستم.
