این نقل را در کتاب‌های کلامی خود و در بحث تنزیه انبیا، هنگام توجیه برخی از آیاتی که ظاهرا با عصمت پیامبر صلی الله علیه و آله منافات دارند یا به نوعی مستمسک مخالفان عصمت قرار گرفته‌اند، آورده‌اند.۱
در میان تفاسیر اهل سنت، اما با وجود اشاره به متن آن، هیچ وقت به عنوان روایت از ابن عباس یا شخص دیگری مطرح نشده است. تنها آلوسی، عبارت مشابهی را از ابن عباس نقل کرده، و خود به این مشابهت اشاره کرده است. او در تفسیر آیه 88 سوره قصص، به نقل از ابن عباس می‌گوید:
خطاب، در ظاهر به پیامبر است و مراد از آیه، اهل دین اوست.
و در ادامه، اضافه می‌کند که:
این مطلب هم معنای نقلی است که طبرسی از قول ابن عباس گفته که این آیه و امثال آن، از باب ایاک اعنی واسمعی یا جارة هستند.۲
برای یافتن روزنه ورود این نقل به منابع کلامی اهل سنت، ناچاریم نگاهی به برخی منابع شیعی داشته باشیم؛ منابعی که احتمالاً منشأ اصلی این نسبت بوده‌اند. نخستین منبع در دسترسی که روایت را به ابن عباس نسبت داده، کتاب تنزیه الانبیاء، اثر سید مرتضی، متکلم شهیر امامی است. او ضمن، بحث خود در تبیین آیه «وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ»،۳ می‌گوید:
در پاسخ به این سؤال مقدر که: چگونه ممکن است این خطاب، متوجه کسی باشد که شرک یا هیچ گناه دیگری جایز نیست از او سر بزند، چنین می‌گوییم: آیه ظاهراً خطاب به نبی صلی الله علیه و آله است، اما در اصل متوجه امت ایشان است؛ زیرا از ابن عباس _ رضی الله عنه _ نقل شده که گفت: قرآن به «ایاک اعنی و اسمعی یا جارة» نازل شده است.۴
البته سید پاسخ دیگری هم در توجیه آیه ذکر کرده است. شیخ طوسی نیز عین همین مطلب را نقل می‌کند.۵ ظاهراً پس از این که سید مرتضی این نقل را در کتاب کلامی تأثیرگذار مشهور خود مطرح کرده، متکلمان اهل سنت _ که در بحث عصمت پیامبران از اثر
1.. مواقف، ج۳، ص۴۲۵ و۴۴۷؛ الاربعین فی اصول الدین، ج۲، ص۱۶۹؛ عصمة الانبیاء، ص۱۴۱.
2.. روح المعانی، ج۱۰، ص۳۳۵.
3.. سوره زمر، آیه۶۵.
4.. تنزیه الانبیاء، ص۱۱۹.
5.. التبیان، ج۱۰، ص۲۹.
