و تقیه دانست؛ زیرا روایات و اقوال عامه در این موضوع چند دسته است:
دسته اول، روایت ابن جبیر از ابن عباس:
نزل القرآن جملة واحدة فی لیلةالقدر و کان الله عز وجل ینزل علی رسول الله صلی الله علیه و آله بعضه فی أثر بعض.۱
دسته دوم، روایت سدی از ابن عباس:
أنه کان ینزل إلی السماء الدنیا فی لیلة القدر ما یحتاج إلیه فی تلک السنة جملة واحدة ثم ینزل علی مواقع النجوم إرسالاً فی الشهور و الأیام.۲
دسته سوم، دیدگاه شعبی و محمد بن إسحاق که ابتدا نزول قرآن را در شب قدر دانسته‌اند.۳ لذا احتمال تقیه منتفی است.
اعتماد شیخ صدوق به حدیث شاذ در مسأله نزول قرآن۴
تفرد ثقه در نقل حدیث و مخالفت آن با روایات دیگر راویان دو رکن حدیث شاذ است.۵ لذا روایت حفص، شاذ نیست؛ زیرا از یک سو شیخ صدوق، از أجلای ثقات در نقل آن متفرد نیست و ثقاتی چون علی بن ابراهیم، کلینی و عیاشی نیز آن را نقل کرده‌اند و متن روایت صدوق با روایات ایشان، تفاوت اساسی ندارد. پس از شیخ مفید و سید مرتضی روایاتِ نزول دفعی و تدریجی، شهرت روایی یافته‌اند؛ چرا که شیخ طوسی در تفسیرش روایت ابن عباس، ابن جبیر و حسن بصری که موافق روایت حفص است را نقل کرده و آن را به امام صادق علیه السلام نیز نسبت داده است.۶ طبرسی و قطب راوندی، نیز در موضع شیخ طوسی قرارگرفته‌اند.۷ سید بن طاووس نیز به آیه «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ..» و روایت نزول دفعی و تدریجی استناد کرده است.۸ در قرون میانی نیز روایت حفص نزد فاضل جواد، شریف لاهیجی، فیض کاشانی، حویزی، حرعاملی، سید هاشم
1.. السنن الکبری، ج۶، ص۵۱۹؛ جامع البیان، ج۲، ص۸۵ و ج۳۰، ص۱۶۶.
2.. مجمع البیان، ج۲، ص۴۹۷.
3.. مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۸۶ و ج۲، ص۴۹۷؛ مفاتیح الغیب، ج۵، ص۲۵۲.
4.. تصحیح الاعتقاد، ص۱۲۵.
5.. معرفة علوم الحدیث، ص۱۱۹تا ۱۲۲؛ الفوائدالرجالیة، ص۳۴.
6.. ر.ک: التبیان، ج۲، ص۱۲۱ و ج۱۰، ص۳۸۵: «إن الله تعالی أنزل جمیع القرآن فی لیلةا لقدر إلی السماء الدنیا، ثم أنزل علی النبی صلی الله علیه و آله بعد ذلک نجوماً».
7.. التبیان، ج۲، ص۱۲۱؛ مجمع البیان، ج۲، ص۴۹۷ و ج۱۰، ص۷۸۶؛ فقه القرآن، ج۱، ص۱۷۹.
8.. سوره بقره آیه ۱۸۵؛ إقبال الأعمال، ص۱۰۹.
