بحرانی، مجلسی، قمی‌مشهدی، شهرت یافته۱ و دیدگاه شیخ مفید، سید مرتضی و ابن شهرآشوب در رد نزول دفعی، مقابل دیدگاه مشهور قرار گرفته است.
نزول قرآن در حوادث و اسباب گوناگون
نزول قرآن در حوادث و اسباب گوناگون مخالف روایت مذکور است؛ مانند نزول آیه ظهار در مدینه، لذا نزول آن پیش از هجرت در مکه و خبر دادن از آن ماجرا چگونه ممکن است. در قصص قرآن کریم از این گونه موارد بسیار است.۲
در پاسخ باید گفت:
اولاً، وجود سبب نزول در باره بسیاری از آیات، تنها دلالت بر نزول تدریجی قرآن می‌کند و دلالتی بر نفی نزول دفعی آن ندارد؛ زیرا «اثبات الشئ لایوجب/لایستلزم نفی ما عداه»۳ . علامه طباطبایی بر این باورست که آیات «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ» ، «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» و «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ..» ناظر به نزول تمامی قرآن است۴ و آیات «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلًا» و «.. لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً..» و نیز آیات و روایات بسیاری که متضمن شان نزول آیات است، بیانگر نزول تدریجی است. وی این دو دسته از آیات را منافی یکدیگر نمی‌داند؛ زیرا قرآن را علاوه بر نزول تدریجی، دارای نزول دفعی نیز می‌داند.۵
ثانیاً، شیخ طوسی در تفسیرش در ذیل آیه «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ..» در پاسخ به این اشکال می‌نویسد که این امر در قرآن کریم امکان دارد؛ مانند آیه «و نادی أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ..» ، أی إذا کان یوم القیامة، یعنی هنگامی که روز قیامت فرا رسد، «و نادی أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ» . و نیز آیات «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ..» و «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ یوم حُنَیْنٍ..» که می‌نویسد:
علی إذا کان وقت کذا أنزل «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللهُ»؛۶
1.. مسالک الأفهام، ج۱، ص۳۳۰؛ تفسیرشریف لاهیجی، ج۱، ص۱۶۶ و ج۴، ص۸۳۰؛ الصافی، ج۴، ص۴۰۳؛ نورالثقلین، ج۱، ص۱۶۶و ج۱، ص۳۱۱ و ج۴، ص۶۲۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۶؛ البرهان، ج۱، ص۳۹۰و ۳۹۱ و ج۵، ص۱۲؛ بحارالأنوار، ج۹، ص۲۳۷ و ج۱۸، ص۲۵۰ و ج۸۲، ص۵۲؛ کنزالدقائق، ج۲، ص۲۴۴ و ج۳، ص۲۷.
2.. تصحیح الاعتقاد، ص۱۲۳.
3.. المیزان، ج۳، ص۱۶۶؛ أوائل المقالات، ص۳۲۴.
4.. سوره دخان، آیه ۳؛ سوره قدر، آیه ۱؛ سوره بقره، آیه ۱۸۵.
5.. سوره إسراء، آیه ۱۰۶؛ سوره فرقان، آیه ۳۲؛ المیزان، ج۱۸، ص۱۳۰.
6.. سوره أعراف، آیه ۴۴؛ سوره آل عمران، آیه ۱۲۳؛ سوره توبه، ۲۵؛ التبیان، ج۲، ص۱۲۱.
