رجعت است. روایت یاد شده را تعدادی دیگر از مفسران اهل سنت نقل کردهاند.۱
در روایت تفسیر نعمانی از امیرالمؤمنین علیه السلام برای اثبات رجعت به چند آیه قرآن، از جمله به این آیه استناد شده است.۲ این آیه اگر دلیلی قاطع بر اثبات رجعت نباشد، دست کم شاهدی بر تأیید آن است.
ادله روایی رجعت
روایات منقول از پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در باره رجعت به حدی است که برای فردی منصف و بیتعصب، جایی برای تردید باقی نمیگذارد که از منظر اسلام رجعت امری حتمی و واقعی است. در کتابهای روایی و تاریخی و کتابهایی که در زیارتهای اهل بیت علیهم السلام نوشته شده است، روایات بسیاری وجود دارد که به طور مستقیم با غیرمستقیم به رجعت اهل بیت علیهم السلام یا مؤمنان اشاره دارد.
ادله و شبهات مخالفان رجعت
مخالفان رجعت سعی کردهاند برای موضع خود ادلهای بیاورند. مرحوم شیخ حر عاملی شبهات آنان را به تفصیل نقل کرده و پاسخ داده است.3 برخی از آنها فقط استبعاد4 است و برخی دیگر استناد به ادله نقلی و برخی دیگر ادعای نداشتن دلیل بر اثبات رجعت است؛ اما چنان که پیشتر ملاحظه شد، با وجود ادله قرآنی ذکر شده بر وقوع رجعت، نه جایی برای استبعاد وجود دارد، نه ادعای بیدلیلی صورت پذیرفته است. بنا بر این، تنها باید دید آیا دلیلی بر نفی رجعت وجود دارد که با ادله اثبات رجعت تعارض کند یا نه. مهمترین استدلالهای مخالفان به شرح زیر است:
خدای متعال تقاضای بازگشت عدهای را هنگام مرگ رد میکند. چگونه میتوان پذیرفت که پس از مرگ بازگردند. قرآن کریم میفرماید:
حَتَّی إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّها
1.. بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱۹.
2.. مانند طبری در جامع البیان فی تفسیر القرآن (ج۳، ص۲۳۷)، ابن ابی حاتم در تفسیر القرآن العظیم (ج۲، ص۶۹۴)، سیوطی در الدر المنثور فی تفسیر المأثور (ج۲، ص۴۷)، نیشابوری در تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان (ج۲، ص۱۹۸) و قرطبی در الجامع لاحکام القرآن (ج۴، ص۱۲۵).
3.. ر.ک: الایقاظ من الهجعة، ص۴۰۶ به بعد.
4.. به گفته شیخ حر اصل اشکالات مخالفان از همین استبعاد ناشی میشود. او شش پاسخ به این اشکال داده است (الایقاظ من الهجعة، ص۴۰۷).