پدید می‌آید.^۱

نتیجه

در مجموع باید گفت که حتی اگر کسی نخواهد جزئیات رجعت را آن چنان که در پاره‌ای روایات آمده است، بپذیرد، ناچار است که اصل رجعت را قبول کند. ادله محکم قرآنی و روایی در این زمینه قاطع‌اند و نمی‌توان آنها را انکار کرد؛ هر چند فهم جزئیات رجعت بر برخی دشوار باشد. افزون بر این، باید توجه داشت که اعتقاد به رجعت، گو این که از محکمات اعتقادات اسلامی است، اما از اصول اعتقادی نیست و ندانستن جزئیات و فروع آن یا احیاناً غفلت از اصل آن، ضرری به ایمان و اعتقاد فرد نمی‌زند. البته اگر کسی آگاهانه و پس از دیدن ادله محکم رجعت، آن را رد کند، مشمول حکم این آیه شریفه می‌شود که در مقام توبیخ منکران از اهل کتاب می‌فرماید:
وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدينَ؛^۲
با آن که در دل به آن یقین آورده بودند، ولی از روی ستم و برتری‏جویی انکارش کردند. پس بنگر که عاقبت تبهکاران چگونه بود.

کتابنامه

_ بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، به کوشش: محمد باقر بهبودی و عبد الرحیم ربانی شیرازی و دیگران، بیروت: مؤسسة الوفاء و دار احیاء التراث العربی، دوم، 1403ق.
_ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1360ش.
_ تفسیر ابن أبی حاتم الرازی، ابن أبی حاتم الرازی، تحقیق : أسعد محمد الطیب، المکتبة العصریة، صیدا.
_ تفسیر أبی حمزة الثمالی، أبو حمزة الثمالی، تحقیق، أعاد جمعه وتألیفه: عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین، مراجعة و تقدیم: الشیخ محمد هادی معرفت، الأولی، مطبعة الهادی، 1378ش.
_ تفسیر البغوی، حسین بن مسعود فراء بغوی، تحقیق : خالد عبد الرحمن العک، دار المعرفة،