واضحات است، اما کم کم روشن می‌گردد که تعریف صحیح سعادت بسیار دشوار خواهد بود. این دشواری از آن جا پیدا می‌شود که سعات با اموری از قبیل لذت، آرزو، موفقیت و رضایت بستگی کامل دارد.^۱ در عین حال این نکته مهم است که اختلاف اساسی نظام‌های اخلاقی از نظر مفاهیم کلی نیست، بلکه بیشتر به مصادیق آن مفاهیم کلی مربوط می‌شود؛ یعنی هر انسانی به طور کلی فطرتاً طالب سعادت است و هیچ گاه این خواست را نمی‌تواند از خود سلب کند. می‌توان گفت که این حقیقت را همه نظام‌های اخلاقی پذیرفته‌اند و در آن اتفاق نظر دارند و اختلاف میان نظام‌های گوناگون اخلاقی متوجه تشخیص مصداق سعادت خواهد بود.^۲ به همین جهت در آیات و روایات سعادت و همچنین متضاد آن شقاوت، گزاره‌ای که به طور مستقیم و صریح به تعریف سعادت پرداخته باشد، وجود ندارد و بیشتر به مصادیق و عوامل آن پرداخته شده است. در چنین مواردی از نظر روش‌شناختی، برای مشخص ساختن تعریف، باید به سراغ مصادیق رفت و از لا به لای آنها تعریف را به دست آورد. بررسی علمی مصادیق سعادت، پیچیدگی خاص خود را دارد؛ چرا که با طیف گسترده‌ای از موارد رو به رو هستیم که گاه در نگاه نخست، تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. از این رو شیوه بررسی از اهمیت خاصی برخوردار است.
در یک بررسی، حدود 440 روایت مورد مطالعه قرار گرفته که طیف وسیعی از عوامل سعادت را شامل می‌شوند. از این مجموعه: حدود 33 روایت به مصادیق سعادت یا شقاوت دنیوی، حدود 30 روایت به اسباب شقاوت، حدود 165 روایت به اوصاف افراد سعادتمند، حدود 110 روایت به اوصاف افراد شقی پرداخته است. حدود 50 روایت نیز در مورد اسباب سعادت و مسائل متفرقه دیگر موجود است.
بررسی آیات و روایات نشان می‌دهد که تعریف سعادت از نظر قرآن و حدیث تفاوتی با مفهوم لغوی آن ندارد. اسلام نیز سعادت را خیر پایدار همراه با شادی و سرور می‌داند. تنها تفاوت اسلام با دیگر مکاتب، در معرفی مصادیق خیر، دوام و سرور است. بررسی مصادیق نشان می‌‌دهد که اسلام خیر و سرور را در مجموع حیات انسانی در نظر گرفته و لذا این مفاهیم را به زندگی اخروی نیز توسعه می‌دهد و لذا خیر و سرور در سعادت اسلامی از دنیا تا آخرت امتداد دارد. پس تعریف اسلام از سعادت را می‌توان «خیر و سرور پایدار در