شادی، روح را باز و نشاط را برمیانگیزد.
در طرف مقابل، کسالت و بینشاطی موجب کاستی توان عملکردی انسان میگردد. فقدان نشاط موجب انقباض روح و فقدان هیجان میگردد و همین امر سبب فقدان توان لازم برای عمل میگردد و در نتیجه موجب ناکامی میگردد. امام علی علیه السلام در ادامه حدیثی که به نظریه نشاط اختصاص داشت، در باره غم و فقدان نشاط میفرماید:
الغم يقبض النفس و يطوي الانبساط؛1
غم، نفس را بسته میسازد و انبساط را در هم میپیچد.
بنا بر این، شادیها، لذتها و هیجانات، عامل اساسی در برانگیختن نشاط در انسان دارند. از این رو، میتوان گفت که یکی از مؤلفههای اساسی احساس سعادتمندی، نشاط است. نشاط به حالتی از برانگیختگی، هیجان، سبکبالی، بسط نفس، گشودگی و سرزندگی روحی و روانی گفته میشود که در عمل موجب تحرک و پویایی انسان میگردد و ضد خمودگی، سنگینی، بیحالی، قبض نفس و کسالت روحی و روانی است که موجب رکود و ایستایی میگردد.
روایات با واژه نشاط، هر چند مسأله مهمی را بیان میدارند، اما تعداد زیادی را تشکیل نمیدهند. در حقیقت، این روایات به اصل مسأله یعنی بعد هیجانی سعادتمندی، پرداختهاند و روایاتی با کلید واژههای دیگر نیز عوامل آن را بیان نمودهاند. یکی از این عناوین، عنوان «سرور» است. روایات «سرور» نقش سرور را در ایجاد نشاط یادآور شده و عوامل آن را برشمردهاند. این روایات در حقیقت، عوامل تأمین کننده نشاط را معرفی نمودهاند.
در برخی از روایات از چیزی به نام «نشرة» یاد شده است. نشره از ریشه نشر گرفته شده و به معنای انبساط و باز شدن بوده و ضد انقباض و گرفتگی است. در فرهنگ عرب وقتی روح برخی افراد دچار گرفتگی و انقباض میشد، دلیل آن را جنزدگی دانسته و برای برطرف شدن آن سراغ رقیه و برخی امور از این دست میرفتند.2 این در حالی است که ممکن است دلیل گرفتگی و انقباض روحی، چیزی غیر از این باشد. بخشی از این گرفتگی به خاطر فقدان نشاط در ابعاد مختلف انسان است. معصومان علیهم السلام با درک این واقعیت، بیان نمودهاند که عامل گشودگی و بسط نفس، رقیه، تعویذ و اموری از این دست نیست، بلکه باید هیجانات مثبت فرد تأمین گردد تا انبساط و انتشار روحی و روانی اتفاق افتد. عنوان دیگر، عنوان سعادت است. در روایات سعادت نیز هر چند به طور مشخص به واژه نشاط یا مانند آن اشاره نشده، اما این مفهوم را میتوان در لا به لای مباحث آن یافت.
بنا بر این، سرور موجب نشاط میگردد و لذا وقتی در زندگی افراد سرور وجود داشته باشد، احساس نشاط تحقق مییابد. نکته مهم این که این بحث به همینجا
1.. همان، ح۲۰۲۴.
2.. بحارالانوار، ج۶۶ ص۲۹۱؛ النهایة، ج۵، ص۴۹.