اين باره نقل و بررسى كنيم:
1. مرحوم صدوق (381 ق)
ايشان در «اعتقادات» مىنويسد:
اعتقادنا في النفوس أنّها هي الأرواح الّتي بها الحياة، و أنّها الخلق الأوّل؛ لقول النّبيّ صلى الله عليه و آله وسلم: «إنّ أوّل ما أبدع اللّه سبحانه و تعالى هي النفوس المقدّسة المطهّرة؛ فأنطقها بتوحيده ثمّ خلق بعد ذلك سائر خلقه.» ...و أنّها في الأرض غريبة و في الأبدان مسجونة. و اعتقادنا فيها أنّها إذا فارقت الأبدان فهي باقية؛ منها منعّمة و منها معذّبة إلى أن يردّها اللّه تعالى بقدرته إلى أبدانها... و قال الصادق عليه السلام : «إنّ اللّه آخى بين الأرواح في الأظلّة قبل أن يخلق الأبدان بألفي عام.... ». (۶: ص ۴۷)
ما معتقديم كه نفوس همان ارواحاند كه حيات انسانى وابسته به آنهاست و آنها نخستين آفريدهاند؛ به دليل سخن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه فرمود: «نخستين چيزى كه خداوند متعال آفريد، نفوس مقدّسِ مطهّر بودند. آن گاه آنها را به توحيد خود گويا كرد. سپس بعد از آن خلايق ديگر را آفريد.»[ و ما معتقديم كه] ارواح در زمين غريب و در بدنها زندانىاند و معتقديم كه ارواح بعد از جدايى از بدن، باقىاند و بعضى از آنها در نعمت و برخى ديگر در عذاب خواهند بود تا اينكه خداى تعالى به قدرت خويش، آنها را به ابدانشان باز گرداند....
و امام صادق عليه السلام فرمود: «به راستى، خداوند در عالم ارواح، دو هزار سال قبل از خلق بدنها، ميان ارواح، اخوت و برادرى برقرار كرد.»
گرچه ابتداى كلام مرحوم صدوق با توجّه به استناد به حديث پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ناظر به ارواح مقدّس و مطهّر انبيا و اوصياى الاهى است؛ امّا از ادامه كلام معلوم مىشود كه مراد ايشان از ارواح و نفوس، ارواح همه انسانهاست. نقل روايت امام صادق عليه السلام در اين بحث، حاكى از آن است كه مرحوم صدوق به خلقت ارواح پيش از ابدان اعتقاد دارد.
ايشان در ادامه تصريح مىكند:
