و الاعتقاد في الروح أنّه ليس من جنس البدن و أنّه خلق آخر لقوله تعالى:«ثُمَّ أَنْشَـأْناهُ خَـلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللّهُ أَحْـسَنُ الخالِقِـينَ.»(۶: ص ۵۰)
و معتقديم كه روح از جنس بدن نيست و خلقى غير از بدن است؛ به دليل آيه شريفه «سپس او را به آفرينش ديگر، پديد آورديم. پس خجسته و زوالناپذير است خدا، بهترين آفرينندهها.» (مؤمنون (۲۳) /۱۴)
استدلال ايشان به آيه شريفه فوق براى اثبات اختلاف جنس روح با بدن، جاى تأمّل است؛ چرا كه از نظر روايات، آيه شريفه به دميده شدن روح حيات و بقا به جنين، نظر دارد و اين روح غير از روحى است كه دو هزار سال قبل از بدنها خلق شده است. ۱
بيان مرحوم صدوق در مورد حقيقت روح و تقدّم خلقت آن بر ابدان ـ بر اساس آنچه در اين كتاب ذكر كرده است ـ خيلى روشن نيست ولى با توجّه به نسبتى كه مرحوم مفيد در اين باره به ايشان داده، اعتقاد شيخ صدوق رحمهالله به تقدّم خلقت ارواح بر ابدان، روشن مىشود و هر گونه شكّ و ترديد در اين مورد، از بين مىرود. در ادامه، ضمن بررسى نظر شيخ مفيد، اين موضوع هم بررسى خوهد شد.
2. مرحوم شيخ مفيد (413 ق)
شيخ مفيد رحمهالله روايات خلقت ارواح قبل از ابدان را خبر واحد شمرده و منظور از ارواح را در آن روايات، فرشتگان الاهى دانسته است. ايشان مىگويد:
فأمّا ما ذكره الشيخ أبوجعفر و رواه: «أنّ الأرواح مخلوقة قبل الأجساد بألفي عام...» فهو حديث من أحاديث الآحاد و خبر من طرق الإفراد و له وجه غير ما ظنّه من لا علم له بحقايق الأشياء. و هو أنّ الله تعالى خلق الملائكة قبل البشر بألفي عام... و ليس الأمر كما ظنّه أصحاب التناسخ و دخلت الشبهة فيه على حشويّة الشيعة، فتوهّموا أنّ الذوات الفعّالة المأمورة و المنهيّة كانت مخلوقة في الذرّ...ثمّ خلق اللّه لها أجساداً من بعد ذلك، فركّبها
1.در آينده در اين باره بحث خواهد شد.
