بررسى محتوايى زيارت جامعه كبيره - صفحه 51

شباهت ندارد، منظور شباهت نداشتن به «اجسام مادّى صرف» نيست. خداوند حتّى به ارواح و انوار نيز شباهت ندارد؛ زيرا آنها نيز آفريده خداوند متعال‏اند و آفريدگار ما، در مورد خلقت خويش مى‏فرمايد: «مثل نوره كمشكاة» (نور / 35) و پيامبر خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ‏وسلم فرمود: «أوّل ما خلق اللّه‏ نور نبيّك يا جابر.» (16: ج 25، ص 21 ـ 22، ح 37) در نتيجه، نفى تشبيه خداوند، به نفى شباهت جسمانى مختصر نمى‏شود. اين نفى، به نفى شباهت با خلقت جسمانى، خلقت انوار، خلقت عقول، خلقت ارواح... مى‏انجامد. هيچ يك از اين خلايق، همانند خداوند نيستند و خداوند هيچ شباهتى با مخلوقات خويش ندارد.
و چه بزرگ است «روح القدس»! كه تجلّى او را در كلام الاهى چنين مى‏خوانيم: «تنزّل الملائكة و الروح فيها» (قدر (97) / 4) و مى‏خوانيم: «يُنَزِّلُ الملائكة بالروح من أمره على من يشاء من عباده» (نحل (16) / 2) ملائكه در نزول و عروج خود به «روح» محتاج‏اند؛ و روح خلقى است بزرگ‏تر از ملائكه. با اين وجود، خداوند منزّه و برتر است از تشبيه به روح القدس. روح القدس مخلوقى از مخلوقات الاهى است، و با وجود بزرگى و عظمتش، نمى‏توان خداوند را با او شبيه دانست و يا او را جسم انگاشت. در نتيجه، اعتقاد نصارا ـ كه روح القدس را همسان خدا مى‏دانند ـ وهمى بيش نيست.
برخى خويشتن را رهرو راه درست مى‏دانند و مى‏پندارند كه نفى تجسيم خداوند كافى است. خداوند منزّه و پاك است از هر بدى كه در چنين اعتقادى است: «خدا را نورى و متجلّى در خلق دانستن» كه خيال باطل و توهّمى است برگرفته از آيه «اللّه‏ نورالسموات و الأرض» (نور (24) / 35) خدا نه جسم است و نه شباهتى به خلايق دارد و نفى تشبيه، اعم از جسم انگارى خداوند است كه در انديشه برخى لانه گزيده است؛ زيرا طبيعت بشر، سازگار با تشبيه و تجسيم است و ميل به تشبيه دارد. خيال و وهم بشر ـ كه همواره با مادّه سر و كار دارد ـ شى‏ء را تجسّم مى‏كند و به آن صورت مى‏بخشد.
ردّ پاى اين نظريّه و اعتقاد را ـ كه خواسته يا ناخواسته وارد ذهن مى‏شودـ

صفحه از 70