تجلّى صفات الاهى به واسطه افعال و مخلوقات برترش

اين يك قانون كلّى است كه افعال و صفات فعلى، تجلّى خداوند به افعال او است؛ مانند اين تعبير امام صادق عليه ‏السلام كه فرمودند، «غضب اللّه‏ عقابه و رضاه ثوابه.» (۱۰: ص ۳۵۳) : اين صفتها همانند حالتها و عوارض بر جسم يا جوهر نفسانى و يا جوهر نورى و... نيستند.
قاعده ديگرى را مى‏توان در صفات فعليّه و افعال خداوند ـ عزّوجلّ ـ بيان كرد. خداوند متعال به واسطه مخلوقات شريف خويش، تجلّى مى‏كند همان گونه كه در موضوع حاكميت الاهى در اين دنيا، بيان كرديم كه با نزول مشيّتها و اراده‏هاى الاهى بر قلب رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ‏وسلم حكومت الاهى محقّق مى‏شود. پيامبر مظهر حاكميّت خداوند در نظام بشرى است؛ چنان كه خدا مى‏فرمايد: «إنّي جاعلٌ في الأرض خليفة» . (بقره (2) / 30) انتخاب خليفه توسّط خداوند با انتخاب خليفه توسّط مخلوق فرق دارد. در انتخاب خليفه توسّط مخلوق، كسى كه به عنوان خليفه انتخاب مى‏شود، براى بالاتر از خود محدوديّت ايجاد مى‏كند. موكّل نيز به انتخاب وكيل، محدود مى‏شود و افراد با انتخاب نائب، خود را در حوزه‏اى كه كارش را به نائب سپرده‏اند، محدود مى‏كنند.
امّا خداوند در امر تعيين خليفه چنين نيست. عبارت قرآنى «إنّي جاعلٌ فى الأرض خليفة» محدوديّتى در قدرت الاهى ايجاد نمى‏كند. خداوند در همان حوزه كه به خليفه خويش قدرت داده، قادرتر است و در جنس همان قدرت نيز بر مخلوق برترى دارد. اين همان تعبيرى است كه نزديك به آن را اميرمؤمنان عليه ‏السلام در نهج‏البلاغه فرموده‏اند. بدين ترتيب، قدرت بارى تعالى محدود نمى‏شود. همچنين ولايت خداوند در ميان مخلوقات از بين نمى‏رود و فعل مخلوقات از سيطره قدرت الاهى خارج نمى‏شود؛ چرا كه خداوند آن قدرت را لحظه به لحظه ـ و حتّى كمتر از آنى ـ تفويض مى‏كند. بدين ترتيب، گرفتن جان بندگان، هم به ملك‏الموت و هم به فرشتگان همكار او مى‏تواند مستند باشد و در عين حال، به تعبير قرآن، اين فعل به خداوند نيز منتسب است؛ چرا كه ملك الموت كه جانها را مى‏گيرد، به مدد و يارى