النجف الاشرف: إسهامات فى الحضارة الإنسانيّة
تدوين: مركز كربلا للبحوث و الدراسات، با همكارى مركز اسلامى لندن. دو جلد، 600+19+520+5 صفحه. لندن: مركز كربلا للبحوث و الدراسات، 1421ق / 2000 م.
حميد سليم گندمى
از زمان نگارش كتاب «فرحة الغريّ» توسط سيّد عبدالكريم بن احمد بن طاووس در قرن هفتم هجرى قمرى ـ كه احتمالاً نخستين تك نگارى در مورد نجف و تاريخ آن به شمار مىآيدـ دهها كتاب درباره نجف نوشته شده است. كتاب «النجف الأشرف» در اين ميان، از ويژگيهاى خاصّى برخوردار است.
گروهى از پژوهشگران و دانشمندان عراق ـ كه در كشورهاى اروپايى تحصيل كردهاند ـ، با هدف تكريم و بزرگداشت و تحقيق و پژوهش پيرامون شهرهاى تاريخى و فرهنگى و نقشآفرين در ميراث فرهنگ و تمدّن انسانى، گرد هم جمع آمدند. آنها در آغاز راه شهر كربلا را برگزيدند و براى تحقيق پيرامون جوانب مختلف شهر كربلا در طى قرون متمادى از قديمترين ايّام آن تا كنون، سمينارهاى علمى برگزار كردند. اين سمينار با عنوان «كربلا و دورها الحضاريّ» (كربلا و نقش فرهنگى آن) در مدّت دو روز به تاريخ 30 و 31 آذار 1996 م در لندن برگزار و كتاب سمينار چاپ و بين دانشگاهها، مراكز فرهنگى و كتابخانههاى مهم در سراسر دنيا توزيع شد.
پس از اين سمينار، «مركز كربلا للبحوث و الدراسات» تأسيس شد و سمينار دوم خود را در آستانه هزاره سوم ميلادى با عنوان «النجف الأشرف و إسهاماتها في الحضارة الإنسانيّة» به تاريخ 17 و 18 تموز 1999 برابر با 4 و 5 ربيع الثانى 1420 در سالن مركز اسلامى لندن، برگزار كرد كه گزارش آن در دو جلد چاپ و منتشر شد.
اين مركز همچنين قصد داشت تا در نيمه اوّل ماه نوامبر سال 2000م سمينار سوم خود را با عنوان «القدس الشريف مدينة الديانات الثلاث» به مدّت دو روز برگزار نمايد.
چاپ اوّل كتاب «النجف الأشرف: إسهامات في الحضارة الإنسانيّة» به سال 1421 ق 2000م توسّط مركز كربلا للبحوث و الدراسات با همكارى مركز اسلامى لندن، در دو جلد، منتشر شد.
در مقدّمه جلد اوّل، اهمّيّت نجف، اشرف بررسى و به هجرت شيخ طوسى از بغداد به نجف، در قرن پنجم هجرى (11 ميلادى) و تأسيس دانشگاه اسلامى در نجف اشاره شده است. طلّاب حوزه علميّه نجف در رشتههاى مختلف همچون علوم قرآن و حديث، فقه و اصول، آداب بحث، ادبيّات عرب، بلاغت، فلسفه و علم كلام، علوم طبيعى و رياضيّات و نجوم، حساب و هندسه از مقطع دروس ابتدايى تا درجه اجتهاد، به تحصيل مىپردازند و در هر درس، در انتخاب استاد و هم مباحثه مختارند.
محورهاى اصلى و موضوعاتى كه در سمينار مطرح شده به شرح زير است.
محور اوّل: امام على عليه السلام و نجف اشرف:
1. سيره امام على عليه السلام و نقش وى در شكوفايى دولت اسلامى
2. جايگاه امام على عليه السلام در نزد مسلمانان
3. منزلت امام على عليه السلام نزد غير مسلمانان
محور دوم: مقدّمات تاريخى:
1. منشأ تاريخى شهر نجف و تحوّلات آن در گذر زمان
2. مرقد امام على عليه السلام از زمان شهادت حضرتش تا عصر كنونى
3. نجف در نوشتههاى مورّخان و سفرنامههاى عرب و مسلمانان
4. نجف در نوشتههاى مورّخان و سفرنامههاى غربى
5. نجف در نوشتههاى شاعران و اديبان
محور سوم: دانشگاه بزرگ اسلامىِ شيعه اماميّه:
1. تأسيس حوزه علمى در نجف و تحوّلات آن در گذر زمان
2. بحث علمى در حوزه نجف (شيوهها و روشها)
3. ديدگاه تحليلى علومى كه در حوزه نجف تدريس مىشود
4. نوگرايان در حوزه نجف
5. مرجعيّت دينى و نقش رهبرى آن
6. ارتباط نجف با دانشگاههاى اسلامى (الازهر، الزيتونه، قم، قيروان و...)
7. نقش نجف در تقريب مذاهب اسلامى
محور چهارم: نقش سياسى شهر نجف:
1. تبلور نقش سياسى در دورههاى صفوى و عثمانى
2. نهضت مشروطيّت
3. نهضت جهاد و موضع نجف در برابر دشمن بيگانه در سرزمينهاى اسلامى
4. انقلاب نجف در برابر اشغال انگليسى
5. نقش نجف در انقلاب بزرگ عراق سال 1920 م و قيامهاى ملّى ديگر
6. نقش نجف در تأسيس دولت عراق و در جهاد مردم عراق براى آزادى، عدالت و استقلال
7. پشتيبانى گروههاى عربى در آزادى و استقلال (فلسطين، مصر، الجزائر، مغرب)
محور پنجم: برنامههاى عمرانى و آثار باستانى در نجف:
1. شهر نجف و تأثير كارگزاران دينى در ايجاد و تحوّل عمرانى آن
2. ساختمان مرقد امام على عليه السلام و تحوّلات آن در گذر زمان
3. ساختمان مساجد و مدارس و حسينيّهها
4. نقشههاى عمرانى شهر نجف (مراكز مسكونى، بازارها و مراكز تجارى...)
5. قبرستان وادى السلام
6. عمران و آبادى شهر نجف در حال حاضر و آينده
7. آثار باستانى در روضه حيدرى
محور ششم: نقش فرهنگى شهر نجف:
1. نقش نجف در جنبش فكرى علمى و توسعه كتابخانههاى اسلامى
2. نهضت چاپ و نشر
3. روزنامهها و مجلّهها
4. كتابخانههاى تخصّصى و عمومى
5. مكتب شعرى نجف و جايگاه آن در شعر عربى جديد
6. تنّوع فكرى و فرهنگى
7. مؤسّسات علمى و گروههاى فرهنگى
محور هفتم: ساختار اجتماعى و اقتصادى شهر نجف
1. بنيانهاى اجتماعى نجف (عشاير، مهاجران و فرهنگ و آداب آنها...)
2. نقش زنان نجفى
3. اقتصاديّات نجف
جلد اوّل كتاب در 600 صفحه فارسى و 19 صفحه انگليسى شامل مقدّمه، تمهيد، سخنرانى افتتاحيّه و بيست مقاله به شرح زير است:
ـ تمهيد: نجف شهر ارزشهاى ماندگار / ابراهيم العاتى
ـ سخنرانى افتتاحيه: چگونه نجف اصالتش را حفظ كرد / سيّد محمّد بحرالعلوم.
ـ پيرامون مركز تحقيقات و پژوهشهاى كربلا / رؤوف محمّدعلى انصارى
عناوين مقالهها:
1. امام على عليه السلام و تسامح دينى و سياسى / زكى بدوى
2. دين نازل شده و تأويل الهامى، اسلام و امام علىبن ابىطالب عليه السلام / سيّد محمّد اميرامام
3. امام علىبن ابىطالب عليه السلام و دشمن سياسى / جمال بنّا
4. علىبن ابىطالب عليه السلام امام دين و دولت / محسن على معلّم
5. امام علىبن ابىطالب عليه السلام و نقش وى در شكوفايى دولت اسلامى / عدنان حاج كاظم عليان
6. تاريخ مرقد امام على عليه السلام و دورههاى خاص نجف اشرف / كريم موزة الاسدى
7. گزيدهاى از تاريخ تمدّن و انديشه در شهر نجف اشرف / جليل العطيّه
8. تنوّع تمدّن در شهر نجف اشرف / احمد الوائلى
9. شهر نجف در نوشتههاى مورخان و جغرافى دانان عرب و مسلمان / رباب الحسينى
10. نجف در توصيف بعضى از مستشرقان فرانسوى / قيس جواد الغراوى
11. پادشاهان و رؤسايى كه نجف اشرف را زيارت كردند / سيّد عامر الحلو
12. بيدارى اسلامى معاصر: دورهها و پيشتازان و نقش حوزه نجف اشرف در آن / محسن عراقى
13. نقش توحيدى نجف اشرف / نصيّف الجبورى
14. نجف و تقريب بين مذاهب اسلامى / عبّاس مهاجرانى
15. ابعاد تربيتى در مسير تمدّن نجف اشرف / سعيد اسماعيل على
16. مرجعيّت دينى: تاريخ و چشم انداز / سيّد غياث جواد آل طعمه
17. جنبش علمى و رهبران آن در نجف در طول تاريخ / احمد حمود سلمان
18. ويژگيهاى مدارس نجف اشرف و كربلاى مقدّس / عبدالحسين الصالحى
19. مرجعيّت دينى نزد مسلمانان شيعه / على شيخ احمد بهادلى
20. مرجعيّت دينى و نقش رهبرى آن (نمونه: سيّدمحسن حكيم) / حامد بياتى
جلد دوم در 520 صفحه فارسى و 5 صفحه انگليسى شامل تمهيد، بيست و پنج مقاله و سخنرانى اختتاميه به شرح زير است:
ـ مقدّمه: نجف اشرف و نقش آن در تمدّن اسلامى / نورى جعفر لطيف.
عناوين مقالات مجلّد دوم كتاب چنين است:
1. ارتباط فكرى بين نجف و جبل عامل / مهدى شحاده
2. علماى جبل عامل و بازنگرى پژوهشهاى دينى در نجف (1870ـ1960) / خانم صابرينا ميرخان
3. روابط فرهنگى ميان نجف و هند / محمّدسعيد طريحى
4. قدس و نجف در كنگره اسلامى سال 1931 / محمّد حافظ يعقوب
5. نجف ميان دو فرهنگ: روستايى و شهرى / على كريم سعيد
6. شاعر نوآور: مصطفى جمالالدين / ابراهيم العاتى
7. برق و جنگل: نگاهى به ارائه شعر جديد ـ دهه هاى 80 و 90 ميلادى ـ با تأكيد بر نجف به عنوان نمونه / عدنان صائغ
8. جنبش ادبى جديد در نجف / ميربصرى
9. تجديد علم اصول: نگاهى به انديشه شهيد سيّد محمّدباقر صدر / حسن حنفى
10. نقش شهيد صدر در بناى فكرى امّت / عبدالزهر بندر
11. نقش نجف در انقلاب عراق 1920 و ديگر جنبشهاى ملّى / سيّد محمّد صادق بحرالعلوم
12. نقش نجف در انقلاب بزرگ عراق / على باباخان
13. جنبش جهاد و موضع نجف در برابر دشمن بيگانه در عراق در سال 1914 / كامل سلمان جبورى
14. نجف و نهضت مشروطيّت / سيّد سلمان هادى آل طعمه
15. پرسشهاى آينده نگرانه پيرامون وضعيت نجف به عنوان يك مركز سياسى / پىير جان لويزارد
16. نجف: نگاهى به وقايع نهضت شعبان سال 1411ق. / وليد شهيّب الحلّى
17. برخى از موارد نقض حقوق مرجعيّت دينى و افراد منسوب به آن در عراق / صاحب الحكيم
18. عمليّات راندنِ گروهها در عراق / داوود بصرى
19. نجف اشرف: شهر اسلامىِ ريشهدار، تحقيقى پيرامون مشهورترين آثار معمارى آن / رؤوف محمّدعلى انصارى
20. از برنامهريزى معمارى شهر نجف چه انتظارى دارم؟ / محمّد مكيه
21. گنجهاى عتبات مقدّسه: سرمايهاى براى انسانيّت / رياض امير
22. معمارى فراموش شده در تاريخ حرم علوى / عادل محمّدصالح كليددار
23. شهر جاودانهام: نجف اشرف / سيّدعبدالامير خرسان
24. پيرامونِ هم پيمانىِ اجتماعى در نجف / عبدالصاحب شاكرى
25. نقش كرد و شيعه در ترسيم آينده عراق / شيرزاد طالبانى
26. سخن پايانى / سيد غياث جواد آل طعمه
