مقدّمه
ابوالقاسم بن حسن، شهير به ميرزاى قمى يا در السنه خواص، محقّق قمى، (صاحب قوانين) بزرگ اصولى سده 12 و 13 هجرى است. وى مؤلّف كتب و رسائل بسيارى در فقه، اصول، كلام و... است. گفته شده كه بيش از هزار رساله، به خطّ ايشان، در علوم مختلف موجود است.
يكى از آن همه، رسالهاى است درباره خطبة البيان. از آنجا كه اين خطبه منسوب به اميرالمؤمنين عليه السلام داراى مضامينى غيرهمگون با ساير آموزههاى ماست، اصالت آن محلّ اختلاف علماست. بنا به نظر اين فقيه، اين خطبه ابتدائا در كتاب «المناقب» حافظ رجب برسى يافت مىشود.
كتابشناسى و نسخهشناسى خطبة البيان در مقالهاى با عنوان «نگاهى به خطبة الافتخار و خطبه تطنجيه» در مجله علوم حديث شماره 25 ص 70 توسّط جناب آقاى مسعود بيدآبادى (ابوالفضل حافظيان بابلى) به چاپ رسيده است. امّا مىتوان ساير نسخههاى اين رساله را هم بدان افزود كه معرّفى آنها خواهد آمد. در اين رابطه ايشان مقالهاى ديگر با عنوان «معرّفى مشارق أنوار اليقين» در شماره 22 همان مجلّه ص 134 ـ 169 دارند. «خطبة البيان و خطبههاى منسوب به اميرمؤمنان عليه السلام » عنوان مقالهاى ديگر در اين باره است كه در مجلّه علوم حديث، شماره 33 ص 49 ـ 82 توسّط جناب آقاى مصطفى صادقى و در نقد مفصّل اين خطبه، منتشر شده است.
اين رساله چهار محور اصلى دارد:
1. صحّت سند اين خطبه قطعى نيست و ظاهر، عدم صدور آن از معصوم است.
2. با فرض فوق، به چه سبب و عذرى ناقلان آن را نقل كردهاند.
3. بر فرض صحت خطبه و صدور آن از اميرمؤمنان عليه السلام ، اين خطبه، از متشابهات احاديث است و تا محكمات آنها در دست ماست، به متشابهات آنها تمسّك نمىشود.
4. بيان تأويل صحيح برخى از عبارات اين خطبه.
