و مشتمل است بر خلاف آنچه از قرآن مجيد و اخبار متواتره مستفاد مى‏شود؛ به جهت آنكه از آيات و اخبار و ادعيه و مناجاتهايى كه از آن جناب وارد شده، برمى‏آيد كه خوف آن جناب از جناب اقدس الاهى از همه كس بيشتر بود و در آن كلمات، استعاذه از عذاب الاهى و تضرّع و زارى و بى‏قرارى آنقدر مستفاد مى‏شود كه مجال آن نيست كه كسى بگويد كه اينها همه محض از براى تعليم بندگان است.
و آن فقرات دعاى كميل و ساير مناجاتها همه اعتراف است به نهايت مرتبه عبوديّت و سوره هل أتى ـ كه از اعظم مدائح آن جناب است ـ مشتمل است بر اينكه وفا به نذر كردن آن حضرت و اهل بيت او از خوف روز قيامت و عذاب يوم عبوس قمطرير ـ كه شر آن مستطير است ـ بود. (دهر (76) / 7 و 10) و همچنين اخبارى كه در معجزات آن جناب وارد شده كه بعد از ظهور معجزه بيّنه مى‏كردند ناظران را كه مبادا چيزى به خيال شما برسد. من بنده‏اى‏ام از بندگان خدا و اين امر از قدرت و فرمان او به دست من جارى شد. مثل حكايت كشتن آن چهار مرغ و متفرّق كردن اجزاى آنها و زنده‏كردن آنها به طريقى كه از براى خليل الرحمن شد، در حضور سلمان و نهى سلمان از توهّم امرى كه منافى عبوديّت و بندگى خدا باشد.
به هر حال، الوهيّت على‏بن ابى‏طالب را مدّعى يا به عقل مى‏خواهد اثبات كند يا به نقل. اگر به عقل خواهد اثبات كند، شك نيست كه هيچ دليلى بر آن قائم نيست؛بلكه برهان قاطع بر خلاف آن قائم است، چنان كه پيش اشاره كرديم. و اگر به نقل خواهد اثبات كند ـ مثل اين خطبه و نظائر آن ـ پس مى‏گوييم كه چگونه عقل تجويز مى‏كند كه كسى مجموع قرآن و احاديث و ادعيه را دست بردارد كه همه دلالت دارند بر اينكه خدايى به غير خدا نيست و اينكه پيغمبر خدا و ائمّه هدى همگى بندگان خدا و مطيع امر او و خائف از عذاب او [ و] اميدوار ثواب اويند ـ از براى خاطر اين خطبه كه معلوم نيست كه كلام كيست و از كجا نقل شده؛ خصوصا بعد از ملاحظه آنكه در ميان اصحاب ائمّه مثل مغيره‏بن سعيد و ابوالخطاب و نُظراى ايشان بوده‏اند و غالى مذهب بوده‏اند و طريقه آنها هم دروغ‏بستن و در كتابهاى اصحاب ائمّه داخل كردن بود؛ ديگر هيچ وجه مظنّه به صحّت نسبت آن به