انسان در عالم ذرّ آراء و اقوال - صفحه 80

خداوند متعال با همه آنان سخن گفته است و آنها سخن خدا را شنيده و به او پاسخ داده‏اند و در آنجا، از اين انسانها اقرار و عهد و پيمان گرفته شده است. روايات نيز در اين باب، تفاصيل بيشترى ذكر كرده‏اند.۱
ايشان اين مطلب را در «المسائل العكبرية» به صورت روشن‏ترى بيان مى‏كند و مى‏نويسد:
إنّ الآية... ليست متضمّنة أخذها [ أي ذريّة آدم‏] من ظهر آدم على ما تخيّله فريق من الناس. و الذي أخذه اللَّه من ذرّيّة آدم، هو العهد. و أخذ العهد منهم بإكمال عقولهم وإلزام أنفسهم، دلالة حدوثهم والحجّة عليهم بالربوبيّة، و ذلك هو الإشهاد لهم على أنفهسم. و إخباره عنهم بأنّهم قالوا: بلى، مجاز في الكلام؛ يفيد أنّهم غير منكرين آثار الصنعة فيهم و قيام الحجّة عليهم لبارئهم بالإلهيّة والتوحيد و...
در آيه... نيامده است كه خداوند، ذرّيّه آدم عليه السلام را از پشت او گرفت؛ بنابر آنچه گروهى اين گونه پنداشته‏اند. بلكه چيزى كه خداوند از فرزندان آدم عليه السلام گرفت، عهد و پيمان است. گرفتن پيمان از آنها، به واسطه كامل كردن عقلها و خردهايشان و به الزام نفوسشان و به خاطر دلالت حدوثشان و اتمام دليل بر آنها به ربوبيّت خدا صورت گرفته است. گواه گرفتن از آنها بر نفوس خودشان امرى غير از اين نيست و «بلى» گفتن آنها مَجاز در كلام است. اين دلالت مى‏كند كه آنان منكر آثار صنع خدا در وجودشان نيستند و قيام حجّت به الوهيّت و توحيد خدايشان، مورد قبول آنهاست....
پس - چنان كه پيش از اين گفتيم - در نظر مرحوم شيخ مفيد، عالمى به نام عالم ذرّ وجود نداشته است و تمام فرزندان حضرت آدم عليه السلام تا قيامت، از پشت او واقعاً خارج نشده‏اند و خداوند متعال فرزندان را در كنار آباء و اجدادشان به خطاب حضورى، مخاطب نساخته و مستقيماً با آنان سخن نگفته است و از آنها بر ربوبيّت

1.در شماره‏هاى پيشين سفينه در اين موضوع سخن گفته‏ايم.

صفحه از 91