مرغ بزرگ. 1
حال اين سؤال مطرح مىشود كه چرا پاسخ با پرسش انطباق ندارد؟ سؤال از گنجايش عينى و خارجى دنيا در تخم مرغ است، امّا در پاسخ، گنجايش تصويرى و ذهنى جهان در تخم مرغ آمده است.
با توجّه به گرايش فكرى مخاطب كه ميان وجود عينى و ذهنى تفاوت قائل نيست، امام هم بر مبناى مورد پذيرش او پاسخ داده است.
امام صادق عليه السلام نيز در احتجاج با عبدالملك ملحد دهرى مىفرمايد:
اى برادر اهل مصر، به حسب آنچه بدان گرايش دارى، مىپندارى كه آنچه خورشيد و ماه و زمين و آسمان را اقتضاى ذاتى بخشيده، دهر است. در حالى كه اگر دهر آنها را مىبرد، چرا برنمىگرداند و اگر بر مىگرداند، چرا نمىبرد؟ 2
علّامه شعرانى در توضيح اين احتجاج مىنويسد:
چون گروهى از ملحدان عصر امام به بخت و اتّفاق اعتقاد داشتند و هدف وغايت را در طبيعت انكار مىكردند، امام در مقام ردِّ انديشه فكرى آنان است. 3
قابل ذكر است كه معصومان عليهم السلام در سخن گفتن، جهت لفظ و معنا را با هم لحاظ كردهاند. از نظر معنا، حدّ فهم وانديشه مخاطب و نيز مذهب او را رعايت كردهاند و از نظر لفظ و تعبير، از ساختار زبانى عصر خويش استفاده كردهاند تا مخاطب، گفتار آنان را بفهمد.
امّا گاه معانى، آن چنان عميق است كه ساختار زبان توان انتقال آن را نداشته است. به ناچار، پيشوايان ما واژه هايى نزديك به معناى مورد نظر برگزيدهاند. آنان خود نيز به اين موضوع پرداخته و برخى احاديث را «صعب مستصعب» دانستهاند:
«إنّ حديثنا صعب مستصعب لايحتمله إلّا ملك مقرّب أو نبىّ مرسل أو عبد امتحن اللَّه