نقش فنون بلاغت در فهم متون دينى - صفحه 72

مرغ بزرگ. 1
حال اين سؤال مطرح مى‏شود كه چرا پاسخ با پرسش انطباق ندارد؟ سؤال از گنجايش عينى و خارجى دنيا در تخم مرغ است، امّا در پاسخ، گنجايش تصويرى و ذهنى جهان در تخم مرغ آمده است.
با توجّه به گرايش فكرى مخاطب كه ميان وجود عينى و ذهنى تفاوت قائل نيست، امام هم بر مبناى مورد پذيرش او پاسخ داده است.
امام صادق عليه السلام نيز در احتجاج با عبدالملك ملحد دهرى مى‏فرمايد:
اى برادر اهل مصر، به حسب آنچه بدان گرايش دارى، مى‏پندارى كه آنچه خورشيد و ماه و زمين و آسمان را اقتضاى ذاتى بخشيده، دهر است. در حالى كه اگر دهر آنها را مى‏برد، چرا برنمى‏گرداند و اگر بر مى‏گرداند، چرا نمى‏برد؟ 2
علّامه شعرانى در توضيح اين احتجاج مى‏نويسد:
چون گروهى از ملحدان عصر امام به بخت و اتّفاق اعتقاد داشتند و هدف وغايت را در طبيعت انكار مى‏كردند، امام در مقام ردِّ انديشه فكرى آنان است. 3
قابل ذكر است كه معصومان عليهم السلام در سخن گفتن، جهت لفظ و معنا را با هم لحاظ كرده‏اند. از نظر معنا، حدّ فهم وانديشه مخاطب و نيز مذهب او را رعايت كرده‏اند و از نظر لفظ و تعبير، از ساختار زبانى عصر خويش استفاده كرده‏اند تا مخاطب، گفتار آنان را بفهمد.
امّا گاه معانى، آن چنان عميق است كه ساختار زبان توان انتقال آن را نداشته است. به ناچار، پيشوايان ما واژه هايى نزديك به معناى مورد نظر برگزيده‏اند. آنان خود نيز به اين موضوع پرداخته و برخى احاديث را «صعب مستصعب» دانسته‏اند:
«إنّ حديثنا صعب مستصعب لايحتمله إلّا ملك مقرّب أو نبىّ مرسل أو عبد امتحن اللَّه

1.۱۱: ج ۱، ص ۱۰۳

2.۱۱: ج ۱، ص ۷۳

3.۱۲: ج ۳، ص ۱۳

صفحه از 79