قلبه للإيمان أو مدينة حصينة: حديث ما سخت و پيچيده است. جز فرشته مقرّب يا پيامبر فرستاده شده يا بندهاى كه خداوند، قلبش را به ايمان آزموده يا شهرى با برج و باروى محكم، آن را در نمىيابد.» 1
احاديث اعتقادى از قبيل محو و اثبات، جبر و اختيار و... اين گونه است و فهم اينگونه روايات به رياضتهاى عقلى، اخلاقى و تلاشهاى علمى نيازمند است.
علّامه شعرانى در حاشيه بر شرح اصول كافى مازندرانى مىنويسد:
مردم قبل از ملّاصدرا مىپنداشتند كه سخنان امامان عليهم السلام خطابهاى و مناسب با انديشه مردم عادى است؛ جز تعداد اندكى از روايات كه علما به شرح آنها پرداختهاند؛ امّا چون ملّاصدرا احاديث اعتقادى را شرح داد، ثابت شد كه تمام آنچه امامان گفتهاند، برهانى و مبتنى بر دقايق علم توحيد است. 2
بايد گفت رويه ديگر فهم مخاطب، به پرورش اخلاق و رشد كمالات روحى او مربوط مىشود. به اين معنى كه هر چه مرتبه معرفت توحيدى و رشد اخلاقى فرد بالاتر باشد، كلمات اخلاقى و عرفانى معصومان عليهم السلام را بهتر درك مىكند.
رؤيت امام على عليه السلام در حال احتضار در برخى روايات وارد شده است؛ امّا برخى به دليل بهره نداشتن از اين معرفت، اين قبيل روايات را انكار كردهاند.
علّامه مولى محمّد تقى مجلسى در اين باره مىگويد:
بعضى از كسانى كه از معرفت و شناخت احاديث بىبهرهاند، امثال اين اخبار را منكر مىشوند؛ زيرا از تناسب معنوى و معرفت كامل نسبت به اهل بيت عليهم السلام برخوردار نيستند. 3
2-1) مقتضاى زمان و مكان
روايات با توجّه به موقعيّت و شرايط زمانى بيان شده است. معصومان عليهم السلام به دليل رعايت فنون بلاغت، برخلاف مقتضيات زمانى سخن نگفتهاند. پس توجّه به دو عنصر زمان و مكان، مىتواند ما را به فهم صحيح متون دينى رهنمون سازد.
