را در آنها نيز مى‏توان يافت. در اين روايات علّت اينكه ميّت غسل داده مى‏شود و غسل آن غسل جنابت شمرده مى‏شود، خروج نطفه از انسان به هنگام مردن ذكر شده است. با توجّه به اينكه غسل ميّت براى همه، اعم از زنان و مردان و اطفال واجب است، بايد ديد، مراد از اين نطفه در روايات چيست؟
در حديثى از امام باقر عليه السلام سؤال مى‏شود كه چرا به ميّت غسل جنابت داده مى‏شود؟ حضرت در جواب مى‏فرمايد:
إِذَا خَرَجَتِ الرُّوحُ مِنَ الْبَدَنِ خَرَجَتِ النُّطْفَةُ الَّتِي خُلِقَ مِنْهَا بِعَيْنِهَا مِنْهُ كَائِناً مَا كَانَ، صَغِيراً أَوْ كَبِيراً، ذَكَراً أَوْ أُنْثَى، فَلِذَلِكَ يُغَسَّلُ غُسْلَ الْجَنَابَة... .^۱
آن‏گاه كه روح از بدن خارج مى‏شود، نطفه‏اى كه انسان از آن خلق شده است نيز از او خارج مى‏شود؛ فرق نمى‏كند هر انسانى باشد، كوچك باشد يا بزرگ، مرد باشد يا زن؛ به همين جهت است كه به او غسل جنابت داده مى‏شود... .
در اين حديث، نطفه‏اى كه از انسان به هنگام مردن خارج مى‏شود و موجب وجوب غسل جنابت براى او مى‏شود، نطفه‏اى دانسته شده است كه انسان از آن خلق شده است. امّا حقيقت اين نطفه كه انسان از آن خلق شده، چيست؟ چيزى در اين حديث درباره آن نيامده است؛ امّا همين روايت وقتى در كنار روايت امام باقر عليه السلام قرار مى‏گيرد، معنايش روشن مى‏شود. امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ النُّطْفَةَ الَّتِي مِمَّا أَخَذَ عَلَيْهَا الْمِيثَاقَ فِي صُلْبِ آدَم عليه السلام... حَرَّكَ الرَّجُلَ لِلْجِمَاع... .^۲
همانا خداى تعالى آن‏گاه كه بخواهد نطفه‏اى را كه در صلب آدم عليه السلام از آن پيمان گرفته است خلق كند... مرد را به نزديكى تحريك مى‏كند... .
بر اساس اين حديث، مراد از نطفه همان بدن ذرّى است كه در عالم ذرّ با روح تركيب يافته، مورد تكليف قرار گرفته و خداى تعالى بر استوار ماندن بر پيمان ربوبيت از او پيمان گرفته است. بنابراين، مى‏توان گفت مراد از نطفه در روايات مورد