مقدّمه

1) عالم ذرّ در روايات اهل بيت عليهم السلام‏

روايات فراوانى در كتب معتبر حديثى شيعه، در ابواب مختلف آمده است كه بر وجود عوالمى پيش از اين عالم، دلالت دارند. بر اساس اين احاديث، انسان پيش از اين دنيا در عالمى ديگر وجود داشته، در آن عالم خداى خويش را شناخته، به ربوبيّت او اقرار كرده و عبوديّت او را پذيرفته است. همچنين نبوّت پيامران - صلوات‏اللَّه عليهم - و ولايت اوصيا پيامبر خاتم صلى اللَّه عليه و آله بر او عرضه شده و او بر اين امور، با خداى خويش پيمان بسته است. در اينجا به صورت فشرده، ابواب مختلفى از اين روايات را ذكر و در هر باب، روايت يا رواياتى مطرح مى‏كنيم و براى تفصيل بحث، به كتبى كه در اين خصوص تأليف شده، ارجاع مى‏دهيم.

1-1) روايات تفسيرى آيه ذرّ

در حديثى موثّق از امام باقر عليه السلام نقل شده است كه حضرتش فرمود:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَخْرَجَ ذُرِّيَّةَ آدَمَ عليه السلام مِنْ ظَهْرِهِ لِيَأْخُذَ عَلَيْهِمُ الْمِيثَاقَ بِالرُّبُوبِيَّةِ لَهُ وَ بِالنُّبُوَّةِ لِكُلِّ نَبِيٍّ، فَكَانَ أَوَّلَ مَنْ أَخَذَ لَهُ عَلَيْهِمُ الْمِيثَاقَ بِنُبُوَّتِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لآِدَمَ عليه السلام انْظُرْ مَا ذَا تَرَى؟ قَالَ: فَنَظَرَ آدَمُ عليه السلام إِلَى ذُرِّيَّتِهِ وَ هُمْ ذَرٌّ قَدْ مَلَئُوا السَّمَاءَ قَالَ آدَمُ عليه السلام: يَا رَبِّ مَا أَكْثَرَ ذُرِّيَّتِي وَ لِأَمْرٍ مَا خَلَقْتَهُمْ؟ فَمَا تُرِيدُ مِنْهُمْ بِأَخْذِكَ الْمِيثَاقَ عَلَيْهِمْ؟ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَ يُؤْمِنُونَ بِرُسُلِي وَ يَتَّبِعُونَهُمْ. ¹
همانا خداى عزّوجلّ آن‏گاه كه فرزندان آدم عليه السلام را از پشت او بيرون آورد تا از آنها بر ربوبيّت خويش و نبوّت پيامبرانش پيمان گيرد، نخستين پيامبرى كه بر نبوّتش پيمان گرفته شد، محمّدبن عبداللَّه صلى اللَّه عليه و آله بود. آن‏گاه خداى تعالى به آدم عليه السلام فرمود: نگاه كن چه مى‏بينى؟ پس حضرت آدم عليه السلام به ذرّيّه خويش نگاه كرد و