محمّد صلى اللَّه عليه و آله را فرستاد، پس برخى از آنها به او ايمان آوردند و برخى تكذيب كردند. آنگاه او را در خلقى ديگر مبعوث كرد. پس آنان كه در خلق قبل ايمان آورده بودند، دوباره ايمان آوردند و آنان كه در آن روز انكار كرده بودند، منكر شدند. پس خداى تعالى فرمود: «ايمان نمىآورند به آنچه پيش از اين تكذيب كردهاند.»
نكاتى از اين حديث استفاده مىشود كه به صورت فشرده اشاره مىشود.
1. با توجّه به شيوع اطلاق اظلّة به ارواح1 در روايات، مراد از اظلّة در اين روايت شريف هم به نظر مىرسد ارواح باشد. پس مقصود از «خلق الخلق و هي أظلّة» خلق همين انسانها در عالم ارواح است.
2. بعثت و نبوّت اختصاص به دنيا نداشته، بلكه در عوالم پيشين هم سابقه دارد.
3. انسانها همانطور كه در اين دنيا در مقابل دعوت پيامبران عليهم السلام پذيرش و انكار دارند در آن عوالم هم تصديق و تكذيب داشتند.
4. تصديق و تكذيب لاحق به طور معمول، با تصديق و تكذيب پيشين مطابق است.
5. مراد از «ثمّ بعثه في الخلق الآخر» امّت ديگر نيست؛ بلكه مقصود همان انسانها هستند در عالمى ديگر؛ زيرا بعثت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در دنيا به امّت مسلمان اختصاص دارد؛ پس مقصود از آن بايد عالمى ديگر غير از عالم دنيا باشد كه در آن همه انسانها موجود باشند. اين عالم با توجّه به مبانى معارف اهل بيت عليهم السلام عالم ذرّ است.
1-4) روايت تفسيرى آيه (هذا نَذِيرٌ مِنَ النُّذُرِ الأُولى)
امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا ذَرَأَ الْخَلْقَ فِي الذَّرِّ الْأَوَّلِ فَأَقَامَهُمْ صُفُوفاً قُدَّامَهُ بَعَثَ
1.براى نمونه به اين روايت توجه شود. امام صادق عليه السلام مىفرمايد: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَخَذَ مِيثَاقَ الْعِبَادِ وَ هُمْ أَظِلَّةٌ قَبْلَ الْمِيلَادِ فَمَا تَعَارَفَ مِنَ الْأَرْوَاحِ ائْتَلَفَ وَ مَا تَنَاكَرَ مِنْهَا اخْتَلَفَ. (۸: ج ۱، ص ۸۴؛ ۱۳، ج ۵، ص ۲۴۱).
